Wyrok z dnia 30 stycznia 2008 r.
I PK 195/07

Świadome i niezgodne z prawem zatrudnienie kontraktowego nauczy-
ciela języka obcego, który nie legitymuje się wymaganymi kwalifikacjami do
zajmowania tego stanowiska, nie prowadzi do wygaśnięcia z mocy prawa sto-
sunku pracy na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), ale
umożliwia wypowiedzenie umowy o pracę zawartej wbrew zakazowi z art. 10
ust. 8 tej ustawy.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 stycznia
2008 r. sprawy z powództwa Michaliny S. przeciwko Klimatycznej Szkole Podstawo-
wej [...] w U. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-
Białej z dnia 8 lutego 2007 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki
kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z dnia 8 lutego 2007 r. po rozpoznaniu apelacji powódki Michaliny S. zmienił
wyrok Sądu Rejonowego w Cieszynie z dnia 8 listopada 2006 r. oddalający po-
wództwo o przywrócenie do pracy w ten sposób, że przywrócił powódkę do pracy na
dotychczasowych warunkach w Klimatycznej Szkole Podstawowej [...] w U.
W sprawie tej ustalono, że powódka była zatrudniona na stanowisku nauczy-
ciela kontraktowego języka angielskiego od dnia 1 września 2001 r., początkowo na
podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony do dnia 31 sierpnia 2004 r., a
następnie na podstawie umowy na czas nieokreślony od dnia 1 września 2004 r. W
dniu 8 czerwca 2006 r. powódka otrzymała pismo stwierdzające wygaśnięcie jej sto-
sunku pracy z dniem 31 sierpnia 2006 r. na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 5 w związku
z art. 10 ust. 5 pkt 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. 2006 r. Nr 97, poz. 647 ze zm., powoływanej dalej jako Karta Nauczy-
ciela) oraz § 11 ust. 3 i 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczy-
cieli oraz określenie szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli nie-
mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli
(Dz.U. Nr 155, poz. 1288, powoływanego dalej jako rozporządzenie z dnia 10 wrze-
śnia 2002 r.). Bezsporne było to, że powódka nie posiadała stosownych kwalifikacji
do nauczania języka angielskiego w postaci świadectwa znajomości języka obcego z
oceną A lub B na poziomie co najmniej podstawowym. O konieczności uzupełnienia
wymaganych kwalifikacji powódka była wielokrotnie informowana. Zatrudnienie po-
wódki w 2001 r. było prawidłowe, ponieważ obowiązek legitymowania się certyfika-
tem językowym z oceną A lub B, którego to warunku powódka nie spełniała, wpro-
wadziło dopiero rozporządzenie z dnia 10 września 2002 r. Natomiast zatrudnienie
powódki na czas nieokreślony w 2004 r. nastąpiło już z naruszeniem przepisów
prawa. Dyrekcja nie występowała do organu sprawującego nadzór pedagogiczny o
zgodę na zatrudnienie powódki, gdyż wiązałoby się to z koniecznością udowodnie-
nia, że nie ma możliwości zatrudnienia osoby z odpowiednimi kwalifikacjami, pod-
czas gdy szkoła takie osoby zatrudniała.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy oddalił po-
wództwo, uznając, że art. 26 Karty Nauczyciela dotyczy wygaśnięcia stosunku pracy
nauczyciela niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy, a zatem ma zasto-
sowanie także do nauczycieli kontraktowych zatrudnionych na podstawie umowy o
pracę. Zgodnie z art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela, nie można nawiązać stosunku
pracy z nauczycielem, który nie spełnia warunków określonych w art. 5 pkt 2-5, przy
czym pkt 5 odnosi się do braku wymaganych kwalifikacji osoby ubiegającej się o za-
trudnienie. W ocenie Sądu pierwszej instancji, przepis ten nie odnosi się jedynie do
nauczycieli mianowanych, lecz do każdego nauczyciela ubiegającego się o zatrud-
nienie. Naruszenie zakazu z art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela powoduje wygaśnięcie
stosunku pracy z art. 26 ust. 1 pkt 5 tej Karty, a pozwana nie może w dalszym ciągu
zatrudniać powódki, która nie posiada wymaganych kwalifikacji zawodowych i to w
sytuacji, gdy szkoła posiada oferty pracy nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami do na-
uki języka angielskiego i z ofert tych aktualnie korzysta.
Sąd Okręgowy uwzględnił apelację powódki, uznając, że art. 26 ust. 1 pkt 5
Karty Nauczyciela nie ma zastosowania do powódki, która była nauczycielem kon-
traktowym. W ocenie Sądu Okręgowego, przepis ten odwołuje się do art. 10 ust. 5
pkt 1 - 5 Karty Nauczyciela, czyli dotyczy wyłącznie nauczycieli mianowanych i dy-
plomowanych. Nie można zatem stosować wykładni rozszerzającej art. 26 ust. 1 pkt
5 Karty Nauczyciela i wywodzić, że ma on zastosowanie do stosunków pracy nawią-
zanych ze wszystkimi nauczycielami, w tym z nauczycielami kontraktowymi. Gdyby
ustawodawca dopuszczał wygaśnięcie umów o pracę nauczycieli kontraktowych na
podstawie art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela, to przepis ten musiałby mieć
brzmienie, że wygaśnięcie umowy o pracę następuje w przypadku stwierdzenia, iż
nawiązanie stosunku pracy zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych
w art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela, który odnosi się do wszystkich nauczycieli. Tym-
czasem art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela nie odwołuje się do art. 10 ust. 8 Karty
Nauczyciela, przeto art. 26 ust. 1 pkt 5 znajduje zastosowanie wyłącznie do nauczy-
cieli mianowanych lub dyplomowanych. Za takim stanowiskiem przemawia pogląd
doktryny, że ,,szczególnie istotne znaczenie ma pkt 5, zgodnie z którym wygaśnięcie
stosunku pracy nastąpi w razie zatrudnienia nauczyciela na podstawie mianowania
pomimo niespełnienia warunków zawartych w art. 10 ust. 5 pkt 1-5 Karty Nauczy-
ciela. Przepisy obowiązujące do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z
dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 239 ze zm.) nie stwarzały takiej możliwości.
Powodowało to sytuacje, w których za skuteczne należało uznać mianowanie doko-
nane z naruszeniem przepisów Karty Nauczyciela. Obecne uregulowania w tym za-
kresie mają za zadanie zapobieganie właśnie takim sytuacjom. Jest to istotne o tyle,
o ile jednym z warunków zatrudnienia nauczyciela na podstawie mianowania jest
posiadanie przez niego odpowiednich kwalifikacji. Nowela z dnia 23 sierpnia 2001 r.
wyłączyła skutek w postaci wygaśnięcia stosunku pracy w razie zatrudnienia nauczy-
ciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji na podstawie art. 10 ust. 9 Karty
Nauczyciela". Wygaśnięcie stosunku pracy powódki, stwierdzone pismem z 5
czerwca 2006 r. było niezgodne z powołanymi w nim przepisami, dlatego Sąd przy-
wrócił powódkę do pracy, uznając, że ,,nie ma potrzeby orzekania, że umowa o pracę
z powódką nie została skutecznie rozwiązana bo roszczenie o przywrócenie do pracy
jest roszczeniem, który w sobie zawiera to ustalenie".
W skardze kasacyjnej pełnomocnik pozwanej Szkoły zarzucił naruszenie
prawa materialnego, w szczególności art. 26 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 10 ust. 7, 8
i 9 Karty Nauczyciela, przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie pole-
gające na przyjęciu, że art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela dotyczy wyłącznie na-
uczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, co wynikało z pominięcia przez
Sąd Okręgowy analizy zależności pomiędzy treścią tego przepisu a treścią art. 10
ust. 7, 8 i 9 tej ustawy. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpo-
znania skarżąca wskazała na występowanie istotnych zagadnień prawnych: 1) czy
art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela może stanowić podstawę wygaśnięcia stosunku
pracy nauczyciela kontraktowego z mocy prawa, jeżeli nie posiada on kwalifikacji do
nauczania określonych szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i
Sportu z dnia 10 września 2002 r., jeżeli nie zostały spełnione warunki przewidziane
w art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela, 2) czy art. 10 ust. 9 ma zastosowanie do stosunku
pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie art. 10 ust. 4 z naruszeniem art. 10
ust. 7 oraz art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela, tzn. przez zawarcie umowy o pracę na
czas nieokreślony z nauczycielem kontraktowym nieposiadającym odpowiednich
kwalifikacji, jeżeli nie zostały jednocześnie spełnione wymogi art. 10 ust. 9. Zdaniem
skarżącej, Sąd drugiej instancji całkowicie pominął wykładnię językową, historyczną i
celowościową art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela. Do wejścia w życie nowelizacji
Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. art. 26 Karty Nauczyciela dotyczył tylko
nauczycieli mianowanych, co nastąpiło przez ,, oddzielenie szczebla awansu od spo-
sobu zatrudnienia". Wraz z nowelizacją wprowadzającą system awansu zawodowe-
go nauczycieli zamiast dotychczasowego zwrotu ,,nauczyciel mianowany" wprowa-
dzono pojęcie ,,stosunek pracy na podstawie mianowania", obejmując tym sposobem
zatrudnienia nauczycieli w stopniu nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomo-
wanego. Zastosowanie art. 26 Karty Nauczyciela rozszerzono na wszystkich nauczy-
cieli, zastępując wcześniejszy zwrot mianowany nauczyciela wyrazem nauczyciel. W
miejsce dawnego punktu 4, który posługiwał się pojęciem ,,mianowanie", wprowa-
dzono nowy, prawie identyczny co do treści pkt 5, w którym słowo ,,mianowanie" za-
mieniono na ,,nawiązanie stosunku pracy", a także dodano ust. 8 do art. 10, zaka-
zujący zatrudnianie nauczycieli niespełniających warunków, o których mowa w ust. 5
pkt 2-5. Zdaniem skarżącej, był to świadomy zabieg ustawodawcy, zmierzający do
tego, aby art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela miał zastosowanie nie tylko do na-
uczycieli mianowanych, ale również do pozostałych nauczycieli w zakresie, o jakim
mowa w art. 10 ust. 8 tej ustawy. Gdyby cel był odmienny, ustawodawca posłużyłby
się zwrotem ,,nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania". Zmiany te
wzmocniły zasadę niezatrudniania nauczycieli, którzy nie posiadają kwalifikacji wy-
maganych do zajmowanego stanowiska, a także pozwoliły dyrektorom szkół na
stwierdzanie wygaśnięcia stosunku pracy nauczycieli nieposiadającym kwalifikacji,
dlatego w powszechnym obiegu ustawa ta funkcjonuje pod nazwą ,,ustawy czyszczą-
cej". Zasadę tę osłabiła dopiero nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 27 czerwca
2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 137, poz. 1304), w której dopuszczono zatrudnienie - wprawdzie w szcze-
gólnych przypadkach - nauczycieli nieposiadających wymaganych kwalifikacji, jeżeli
do pracy nie zgłoszą się osoby legitymujące się odpowiednimi kwalifikacjami, a organ
sprawujący nadzór pedagogiczny wyrazi zgodę na nawiązanie stosunku pracy z na-
uczycielem bez kwalifikacji po zbadaniu, czy zostały spełnione przesłanki do zatrud-
nienia nauczyciela nieposiadającego kwalifikacji. Jeżeli zatem stosunek pracy został
nawiązany bez spełnienia tych przesłanek, to będzie mieć zastosowanie art. 26 ust.
1 pkt 5 Karty Nauczyciela. W tej sytuacji dokonana przez Sąd Okręgowy interpretacja
art. 26 Karty Nauczyciela prowadzi do absurdalnej wykładni, w myśl której stosunek
pracy wygasa wyłącznie z nieposiadającym kwalifikacji nauczycielem mianowanym,
podczas gdy nauczyciele kontraktowi taką sankcją nie byliby objęci pomimo bez-
względnego zakazu zatrudniania nauczycieli bez kwalifikacji, wynikającego z art. 10
ust. 8 Karty Nauczyciela. W każdym razie przywrócenie do pracy nauczyciela, który
nie legitymuje się wymaganymi kwalifikacjami zawodowymi, jest sprzeczne ze spo-
łeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, ,,zważywszy prawdopodobieństwo
zwolnienia w tej sytuacji osoby posiadającej kwalifikacje, przyjętej w miejsce powód-
ki". Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy, względnie o jego zmianę ,,przez przy-
wrócenie treści orzeczenia sądu I instancji", a także o orzeczenie o kosztach zastęp-
stwa procesowego za wszystkie instancje, w tym kosztów postępowania kasacyj-
nego.
W odpowiedzi na skargę powódka wniosła o odrzucenie skargi kasacyjnej jako
wniesionej bez wymaganego umocowania i zasądzenie kosztów postępowania na
rzecz powódki według norm przepisanych. Alternatywnie powódka domagała się
orzeczenia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania albo o jej oddale-
nie, wraz z zasądzeniem kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Wygaśnię-
cie z mocy prawa stosunku pracy nauczyciela w razie stwierdzenia, że nawiązanie
stosunku pracy zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10
ust. 1 pkt 1-5 Karty Nauczyciela ma charakter szczególny i wyjątkowy, przez co
przepis ten nie podlega wykładni rozszerzającej. Wprawdzie przepis ten został sfor-
mułowany w sposób, który pozornie i prima facie pozwala odnosić go do wszystkich
nauczycieli bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia, jednakże warunki
określone w art. 10 ust. 5 pkt 1-5 Karty Nauczyciela odnoszą się bezpośrednio wy-
łącznie do przesłanek warunkujących zatrudnienie nauczyciela mianowanego lub
nauczyciela dyplomowanego. Równocześnie zakaz nawiązywania stosunku pracy z
nauczycielem, który nie spełnia warunków, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 2-5
Karty Nauczyciela, wynika z art.10 ust. 8 tej ustawy, tyle że jego naruszenie nie jest
objęte sankcją z art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela w postaci wygaśnięcia stosun-
ku pracy nawiązanego wbrew zakazowi z art. 10 ust. 8 tej ustawy. W tym układzie
normatywnym trafne jest stanowisko Sądu drugiej instancji, że skoro sankcję z art.
26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela stosuje się w przypadku naruszenia warunków
określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1-5 tej ustawy, odnoszących się wyłącznie do nie-
zgodnego z prawem nawiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym lub
dyplomowanym, to wygaśnięcie z mocy prawa i w terminie stwierdzenia naruszenia
warunków dotyczących jedynie mianowanych lub dyplomowanych nauczycieli, nie
może być przenoszone w drodze wykładni rozszerzającej na nauczycieli kontrakto-
wych zatrudnionych wbrew zakazowi z art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela, którego zła-
manie nie jest objęte sankcją z art. 26 ust. 1 pkt 5 tej ustawy. Trzeba także zwrócić
uwagę na dyscyplinarny, w istocie rzeczy, aspekt i charakter wygaśnięcia stosunku
pracy z mocy prawa nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych, których zatrud-
nienie zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1-
5 Karty Nauczyciela. Wszystkie przypadki prowadzące do wygaśnięcia z mocy sa-
mego prawa stosunków pracy z takimi nauczycielami dotyczą bowiem sytuacji wy-
kluczających ex lege dalsze istnienie nauczycielskiego stosunku pracy, które są
spowodowane przyczynami zależnymi i zawinionymi przez takich nauczycieli, bo
następują w razie: 1) prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą
dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zaka-
zem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech
lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego; 2) prawomocnego
skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu
lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych; 3) prawomocnego skazania za
przestępstwo popełnione umyślnie; 4) upływu trzymiesięcznego okresu odbywania
kary pozbawienia wolności; czy wreszcie 5) stwierdzenia, że nawiązanie stosunku
pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało
dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1-5, z zastrze-
żeniem art. 10 ust. 9. Tymczasem, według wiążących ustaleń w rozpoznawanej
sprawie, do zatrudnienia powódki na stanowisku nauczyciela języka angielskiego na
podstawie umowy na czas nieokreślony doszło z przyczyn spowodowanych (zawi-
nionych) przez pozwanego pracodawcę, ponieważ dyrektor pozwanej szkoły świa-
domie zatrudniał powódkę wbrew zakazowi z art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela, a w
szczególności bez zachowania obligatoryjnej procedury z art. 10 ust. 9 tej ustawy.
Oznacza to, że również wykładnia funkcjonalna i celowościowa art. 26 ust. 1 pkt 5
Karty Nauczyciela prowadzi do wniosku, że świadome i niezgodne z prawem (art. 10
ust. 8 i art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela) zatrudnienie kontraktowego nauczyciela ję-
zyka obcego, który nie legitymuje się wymaganymi kwalifikacjami do zajmowania
takiego stanowiska, nie prowadzi do dyscyplinarnego wygaśnięcia z mocy prawa
stosunku pracy w trybie art. 26 ust. 1 pkt 5 tej ustawy, ale umożliwia wypowiedzenie
umowy o pracę zawartej wbrew zakazowi z art. 10 ust. 8 tej ustawy.
Sąd Najwyższy miał jednak na uwadze okoliczność, że do stwierdzenia nie-
zgodnego z prawem ,,wygaśnięcia" stosunku pracy powódki doszło po złożeniu przez
nią wniosku o urlop wychowawczy, co wykluczało rozwiązanie z nią stosunku pracy
w trybie wypowiedzenia umowy o pracę (art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela w związku
z art.1861 § 1 k.p.). W takim stanie sprawy pozwany pracodawca, który naruszył za-
kaz wypowiadania lub rozwiązywania stosunku pracy obowiązujący w okresie od
dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego, nie mógł skutecznie po-
woływać się na sprzeczność przywrócenia powódki do pracy ze społeczno-gospo-
darczym przeznaczeniem tego prawa nie tylko dlatego, że sam naruszył wobec po-
wódki poddane analizie przepisy prawa oraz zasady współżycia społecznego, ale
także dlatego, że nie wskazał we wniesionej skardze kasacyjnej adekwatnej podsta-
wy prawnej takiego zarzutu (art. 8 k.p.). Ponadto powódka legitymuje się kwalifika-
cjami magistra edukacji wczesnoszkolnej i może być z uwzględnianiem tych kwalifi-
kacji zatrudniona w szkole podstawowej po przywróceniu do pracy w zgodzie z art.
10 ust. 8 Karty Nauczyciela.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39814 k.p.c., o kosztach postępowania kasacyjnego orzekając w zgodzie z art. 98 § 1
k.p.c.
========================================