Wyrok z dnia 15 lutego 2007 r.
I BP 17/06

Dokonanie przez Sąd Najwyższy w powiększonym składzie siedmiu sę-
dziów odmiennej od dotychczasowej wykładni art. 24113 k.p., nie uzasadnia
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia wydanego przed pod-
jęciem uchwały, uwzględniającego wcześniejszy kierunek wykładni tego prze-
pisu.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 lutego
2007 r. sprawy z powództwa Janusza W. przeciwko PKP SA Centrali Zakładów Go-
spodarowania Nieruchomościami w B. o zapłatę, na skutek skargi powoda o stwier-
dzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 8 września 2004
r. [...]

o d d a l i ł skargę.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił powództwo Janusza W. przeciwko PKP SA Cen-
trali Zakładu Gospodarowania Nieruchomościami w B. o zapłatę. Sąd Rejonowy
ustalił, że powód był początkowo pracownikiem PKP Zakładu Nieruchomości w B.
Następnie z mocy prawa stał się pracownikiem PKP SA w W., a od dnia 1 stycznia
2003 r. jego pracodawcą jest pozwany. Do dnia 1 marca 1999 r. sprawy związane z
wynagrodzeniem kolejarzy były uregulowane w zakładowym układzie zbiorowym
pracy. Układ regulował szczegółowo warunki nabywania prawa do dodatku stażowe-
go oraz jego wysokość. Dodatek wzrastał o 1,5% podstawy za każdy przepracowany
rok. Zgodnie z nowym uregulowaniem dodatek stażowy przysługiwał pracownikom
jednostek organizacyjnych powstałych w PKP w wysokości 1,5% podstawy wymiaru
za każdy rok pracy aż do osiągnięcia 33% tej podstawy. Pracownicy uprawnieni do
wyższego dodatku zachowali to prawo, ale bez możliwości jego wzrostu. Sąd wska-
zał na art. 24113 k.p., według którego korzystniejsze postanowienia układu zbiorowe-
go z dniem jego wejścia w życie zastępują z mocy prawa wynikające z dotychczaso-
wych przepisów prawa pracy warunki umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego
podstawę nawiązania stosunku pracy. Postanowienia mniej korzystne wymagają do-
konania wypowiedzenia zmieniającego. W ocenie Sądu Rejonowego nowe warunki
płacy powoda po dniu 1 marca 1999 r. nie były mniej korzystne. Porównanie wysoko-
ści potencjalnego wynagrodzenia z faktyczną jego wysokością wskazywało, iż wyna-
grodzenie zasadnicze powoda oraz dodatek funkcyjny wzrosły, dlatego też w ocenie
Sądu Rejonowego nie było podstaw do wyrównania powodowi dodatku stażowego.

Wyrokiem z dnia 8 września 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 14 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy wskazał, iż Ponadzakładowy Układ Zbiorowy
Pracy dla pracowników przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe"
zawiera korzystniejsze postanowienia, które z mocy prawa zastąpiły dotychczasowe
warunki pracy powoda. Spór w sprawie dotyczył kwestii o charakterze prawnym, a
mianowicie, czy w przypadku wprowadzenia mniej korzystnego postanowienia po-
trzebne jest dokonanie wypowiedzenia zmieniającego w sytuacji kiedy cały układ, co
do zasady, polepsza sytuację pracownika. Sąd wskazał, iż Janusz W. w dniu 1
marca 1999 r., tj. w dniu wejścia w życie Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy był uprawniony do wyższego dodatku stażowego niż gwarantowany przez
nowy układ. O zmianie wysokości tego składnika wynagrodzenia mógł bez trudu zo-
rientować się pobierając wynagrodzenie za pierwszy miesiąc jego obowiązywania.
Układ został zawarty pomiędzy PKP a przedstawicielami 8 związków zawodowych.
Pracownicy uzyskali podwyżkę wynagrodzeń zasadniczych. W ocenie Sądu drugiej
instancji, Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, iż w wypadku podwyższenia wynagro-
dzenia poszczególne jego składniki mogą ulec zmianie i w takim wypadku nie ma
podstaw do uznania, iż zmiany układu zakładowego są mniej korzystne.
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
złożył pełnomocnik powoda. Zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię art. 24113 § 2 k.p. w związku z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 15 września 2004 r., III PZP 3/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 49),
polegającą na przyjęciu przez Sąd Okręgowy i Sąd Rejonowy, iż ocenę korzystności
wprowadzenia nowych zasad wynagradzania należy odnosić do ogólnej kwoty wy-
nagrodzenia a nie do jej poszczególnych składników, a także na przyjęciu, że powód
zaakceptował bez zastrzeżeń zmiany w Ponadzakładowy Układzie Zbiorowym Pracy
w sposób dorozumiany. Skarżący podniósł, iż zaskarżone orzeczenie jest niezgodne
z art. 24113 § 2 k.p. oraz że w następstwie wyroków Sądu Rejonowego oraz Sądu
Okręgowego powód poniósł szkodę w wysokości 2.977,50 zł, gdyż nie otrzymał na-
leżnego mu wynagrodzenia. W ocenie skarżącego wzruszenie zaskarżonego wyroku
Sądu Okręgowego w drodze innych środków zaskarżenia, a w szczególności w dro-
dze kasacji nie jest i nie było możliwe ze względu na zbyt niską wartość przedmiotu
zaskarżenia. Wskazując na powyższe wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 września 2004 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 22 grudnia
2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o
ustroju sądów powszechnych skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawo-
mocnego orzeczenia stanowiła wykonanie przez ustawodawcę zobowiązań wynika-
jących z Konstytucji (art. 77 ust. 1) oraz z uregulowaniami zawartymi w art. 417-4172
i 421 k.c. Skarga stanowi szczególny środek procesowy (środek zaskarżenia) służą-
cy badaniu legalności działalności jurysdykcyjnej sądów powszechnych. W pśmien-
nictwie (por. J. Gudowski: Węzłowe problemy skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia, Przegląd Sądowy 2006 nr 1, s. 3), a także w
orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06,
OSNC 2007 nr 2, poz. 35) przyjęto, że kluczowe pojęcie ,,niezgodności z prawem",
rodzące odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi być rozumiane
jako mające charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim
wypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechę bezprawności. Sędzia, który poru-
sza się na obszarze przyznanej mu swobody orzekania i nie przekracza jej granic,
pozostaje w zgodzie z własnym sumieniem, jak też prawidłowo dobiera standardy
orzecznicze, działa w ramach porządku prawnego nawet wtedy, gdy wydane przez
niego orzeczenie - oceniane a posteriori- jest ,,obiektywnie" niezgodne z prawem.
Orzeczenie niezgodne z prawem to orzeczenie, które jest sprzeczne z zasadniczymi
i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi regułami roz-
strzygnięć albo zostało wydane w wyniku rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.
Stanowisko to należy podzielić.

W rozpoznawanej sprawie sądy orzekały na podstawie art. 24113 k.p., w
szczególności jego fragmentu, w którym stwierdza się, że ,,postanowienia układu
mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracowni-
kom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego pod-
stawę nawiązania stosunku pracy". Gramatyczna (językowa) wykładnia tego przepisu
nie prowadzi do jednoznacznych rezultatów, czego dowodzi rozbieżne orzecznictwo i
co stało się powodem wystąpienia przez Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem
o dokonanie jego wykładni przez Sąd Najwyższy. Jakkolwiek regulacja przyjęta w art.
24113 k.p. obowiązuje od 29 września 1994 r., to zagadnienie wprowadzenia przez
pracodawców zmian treści stosunków pracy na niekorzyść pracownika było znane
orzecznictwu już znacznie wcześniej, nawet przed wejściem w życie Kodeksu pracy.
W orzecznictwie istniał wyraźny kierunek wykładni dopuszczający jednostronną
zmianę przez zakład pracy (pracodawcę) wysokości poszczególnych składników wy-
nagrodzenia za pracę, jeżeli tylko nie prowadziło to do obniżki globalnego wynagro-
dzenia pracowników. Do tego kierunku wykładni nawiązały Sądy orzekające, wska-
zując w szczególności na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
12 marca 1981 r., V PZP 4/80 (OSNCP 1981 nr 10, poz. 182). W skardze skarżący
powołuje się na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia15 wrze-
śnia 2004 r., III PZP 3/04, według której wprowadzenie układem zbiorowym pracy
warunków nabywania i ustalania wysokości niektórych składników wynagrodzenia za
pracę wymaga wypowiedzenia dotychczasowych warunków umowy o pracę także
wtedy, gdy ukształtowane nowym układem wynagrodzenie nie uległo obniżeniu (art.
24113 § 2 k.p.). Sam fakt dokonania przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu
sędziów odmiennej wykładni art. 24113 k.p. od dotychczasowej, nie uzasadnia za-
rzutu niezgodności z prawem orzeczenia wydanego przed podjęciem uchwały,
uwzględniającego wcześniejszy kierunek wykładni tego przepisu.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 42411 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji
========================================