Uchwała z dnia 24 czerwca 2004 r., III CZP 29/04

Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Moniki G. i Lesława G. przy uczestnictwie
Stanisławy B. i Jerzego B. o wpis do księgi wieczystej, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 24 czerwca 2004 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 23
marca 2004 r.:
"W jakiej wysokości, stosownie do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753, ze zm.) należy pobrać opłatę sądową za wpis
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego w księdze
wieczystej - na rzecz osób, które nabyły to prawo nie od spółdzielni mieszkaniowej
- czy na podstawie § 31 pkt 2 piątą część wpisu stosunkowego, czy też w oparciu o
§ 33 pkt 3 dwudziestą część wpisu stosunkowego?"
podjął uchwałę:

Od wniosku o wpis w księdze wieczystej własnościowego spółdzielczego
prawa do lokalu mieszkalnego, nabytego na podstawie umowy od członka
spółdzielni, pobiera się wpis w wysokości określonej w § 31 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie
określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753
ze zm.).

Uzasadnienie

W sprawie o wpis w księdze wieczystej własnościowego spółdzielczego prawa
do lokalu mieszkalnego nabytego przez wnioskodawców od członka spółdzielni
przewodniczący w Sądzie Rejonowym dla Krakowa-Podgórza wezwał
wnioskodawców do uiszczenia wpisu od wniosku w kwocie, której wysokość została
ustalona na podstawie § 31 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm. - dalej: ,,rozporządzenie"). W zażaleniu na to
postanowienie wnioskodawcy wnieśli o jego zmianę i określenie wysokości wpisu
na podstawie § 33 pkt 3. Przy rozpatrywaniu zażalenia Sąd Okręgowy w Krakowie
powziął poważne wątpliwości, które ujął w przytoczonym w sentencji zagadnieniu
prawnym, przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Okręgowy dostrzegł, że zagadnienie to zostało już rozstrzygnięte uchwałą
Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2000 r., III CZP 11/00 (OSNC 2000, nr 10, poz.
177). Zauważył, że w piśmiennictwie prawniczym uchwała ta spotkała się tak z
aprobatą, jak i krytyką. Jego zdaniem, pogląd prawny wyrażony w uchwale nasuwa
wątpliwości, gdyż § 33 pkt 3 rozporządzenia nie wynika, że dotyczy on
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu nabytego na określonej podstawie.
Treść tego przepisu jest jednoznaczna, wobec czego nie można odwoływać się do
innej niż językowa metody wykładni. Poza tym stanowisko różnicujące sytuację
prawną nabywców własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu jest sprzeczne
z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Nie zachodzą też względy
społeczne, uzasadniające uprzywilejowanie nabywców własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu wprost od spółdzielni w stosunku do nabywców
tego prawa na rynku wtórnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do § 31 pkt 2 rozporządzenia, piątą część wpisu stosunkowego
pobiera się od wniosku o wpis ograniczonego prawa rzeczowego, jeżeli przepis
szczególny nie stanowi inaczej. Przepis ten określa jako zasadę przewidzianą w
nim wysokość opłaty (wpisu) pobieranej od wniosku o wpis w księdze wieczystej
ograniczonego prawa rzeczowego i przewiduje wyjątki od tej zasady. Wyjątki takie
zawarte są np. w § 29 pkt 1 i 3, według których, wpis stały w kwocie 20 zł pobiera
się od wniosku o wpis ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości
wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego na rzecz rolnika, który zaprzestał
prowadzenia działalności rolniczej, oraz od wniosku o wpis ograniczonych praw
rzeczowych na nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego na rzecz
rolnika, który przekazał gospodarstwo rolne na podstawie umowy zawartej przed
dniem 1 stycznia 1983 r. o przekazaniu gospodarstwa rolnego. Wyjątek taki zawiera
również § 33 pkt 3 rozporządzenia w stosunku do będących ograniczonymi
prawami rzeczowymi własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego i spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego (art. 244 k.c.;
nieobowiązujący art. 223 § 1 ustawy - Prawo spółdzielcze, jedn. tekst: Dz.U. z
1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.; obecnie art. 172 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.).
Stanowi on m.in., że od wniosku o wpis tych praw pobiera się dwudziestą część
wpisu stosunkowego.
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sprowadza się do tego,
czy § 33 pkt 3 rozporządzenia określa wysokość opłaty od wniosku o wpis w
księdze wieczystej własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego
w każdym przypadku jego nabycia, czy też dotyczy tylko wpisu tego prawa
nabytego od spółdzielni mieszkaniowej i nie obejmuje nabycia na rynku wtórnym od
członka spółdzielni. Wprawdzie przepis określający obowiązek poniesienia opłaty
powinien jednoznacznie określać, kto, w jakiej sytuacji i w jakiej wysokości powinien
ją uiścić, a wykładnia tego przepisu powinna się sprowadzać do wykładni językowej,
lecz treść § 33 pkt 3 rozporządzenia, bez dokonania jego głębszej analizy i wykładni
wykraczającej poza wykładnię językową, nie pozwala na rozstrzygnięcie
przedstawionego zagadnienia.
Dla ustalenia, w jakiej sytuacji § 33 pkt 3 rozporządzenia określa wysokość
opłaty od wniosku o wpis własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego, nie można pominąć treści całego tego przepisu. Przepis ten nie
ogranicza się do określenia wysokości opłaty pobieranej od wniosku o wpis
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, lecz określa także
wysokość opłaty pobieranej od wniosku o wpis spółdzielczego prawa do lokalu
użytkowego i wniosku o wpis prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni
mieszkaniowej (prawa do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez
spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka
spółdzielni). Pamiętając, że rozporządzenie wydane zostało w czasie
obowiązywania art. 232 i nast. Prawa spółdzielczego, przewidujących swoiste
prawo - prawo do domów jednorodzinnych i lokali mieszkalnych budowanych w
celu przeniesienia ich własności na rzecz członków, nie można nie dostrzec, że
prawo to mogło być nabyte przez członka tylko od spółdzielni. Wymienienie w
jednym przepisie rozporządzenia kilku praw wskazuje, że przepis ten dotyczy
wysokości opłaty od wniosków o wpis praw nie tylko o takim samym charakterze,
ale i takich, których pochodzenie jest takie samo. Skoro przepis ten dotyczy
wniosku o wpis prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
(prawa do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię
mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka spółdzielni), którego
zbywcą może być tylko spółdzielnia mieszkaniowa, to należy rozumieć, że dotyczy
on także tylko wniosku o wpis własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego nabytego w tej samej sytuacji, tj. gdy zbywcą jest spółdzielnia.
Takie rozumienie § 33 pkt 3 rozporządzenia potwierdza kontekst, w którym
przepis ten został zamieszczony. Trafnie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z
dnia 29 maja 2000 r., III CZP 11/00, zwrócił uwagę, że uregulowania zawarte w §
33 pkt 1 i 2 - poza pkt 4, dotyczącym wniosku o wpis przejęcia przez bank
regionalny wierzytelności zabezpieczonej hipoteką od zrzeszonego w nim banku
spółdzielczego - odnoszą się do nabycia własności oraz ograniczonego prawa
rzeczowego od spółdzielni mieszkaniowej na podstawie przepisów Prawa
spółdzielczego (obecnie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Punkt 1 dotyczy
własności nabytej na podstawie umowy przeniesienia przez spółdzielnię
mieszkaniową na członka własności domu jednorodzinnego lub lokalu w małym
domu mieszkalnym z prawem do działki zajętej pod budowę, punkt 2 zaś własności
nabytej na podstawie umowy potwierdzającej przekształcenie się własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego
lub we własność domu jednorodzinnego. W tym kontekście trudno przyjąć, że punkt
3 dotyczy nie tylko nabycia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego od spółdzielni, ale nabycia tego prawa na rynku wtórnym, od członka
spółdzielni. Do wniosku takiego można by dojść jedynie w wyniku wykładni
rozszerzającej, która w odniesieniu do przepisu szczególnego, jakim - w stosunku
do § 31 pkt 2 rozporządzenia - jest § 33 pkt 3, jest niedopuszczalna.
Wykładnia § 33 pkt 3 rozporządzenia, według której przepis ten określa
wysokość opłaty tylko od wniosku o wpis własnościowego spółdzielczego prawa do
lokalu mieszkalnego nabytego od spółdzielni mieszkaniowej, a nie określa
wysokości tej opłaty od wniosku o wpis własnościowego spółdzielczego prawa do
lokalu mieszkalnego nabytego od członka spółdzielni, prowadzi do wniosku, że w
tym przypadku wysokość opłaty określa § 31 pkt 2 rozporządzenia, przewidujący
jako zasadę pobieranie piątej części wpisu stosunkowego od wniosku o wpis
ograniczonego prawa rzeczowego. Ponieważ nabywanie wprost od spółdzielni
mieszkaniowej spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego w drodze określonej w
przepisach Prawa spółdzielczego, a obecnie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, jest w dalszym ciągu - mimo poddania obrotu lokalami
mieszkalnymi zasadom wolnego rynku - szczególnym sposobem zaspokajania
potrzeb mieszkaniowych, nie można podważać odrębności uregulowania wysokości
opłat z tytułu wpisu w księdze wieczystej własnościowego spółdzielczego prawa do
lokalu mieszkalnego nabytego od spółdzielni mieszkaniowej. Jednakże zgodzić się
należy z zapatrywaniem Sądu Okręgowego, że utrzymywanie tej odrębności nie jest
uzasadnione; dokonanie zmiany w tym zakresie należy jednak do prawodawcy.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do odstąpienia
od uchwały z dnia 29 maja 2000 r., III CZP 11/00 i podjął uchwałę, jak wyżej.