Uchwała siedmiu sędziów SN - I PZP 2/09
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PZP 2/09
Typ:Uchwała siedmiu sędziów SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2010/1-2/1
Data wydania:2009-06-18

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 18 czerwca 2009 r.
I PZP 2/09

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Małgorzata
Gersdorf, Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Zbigniew Korzeniowski, Jerzy
Kwaśniewski, Zbigniew Myszka (sprawozdawca, uzasadnienie), Romualda Spyt.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 czerwca 2009 r. sprawy z powództwa
Jerzego G. przeciwko Państwowemu Przedsiębiorstwu Użyteczności Publicznej
Poczta Polska Centrum Zarządzania Bezpieczeństwem w W. Oddziałowi Regional-
nemu w K. o odszkodowanie, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 20 marca 2009 r., I PZP 7/08,

,,Czy w sytuacji przywrócenia pracownika do pracy na poprzednich warunkach
pracy i płacy oraz podjęcia przez niego pracy w terminie 7 dni od uprawomocnienia
się wyroku, pracownik nabywa prawo do dochodzenia odszkodowania na podstawie
Kodeksu cywilnego stosowanego przez art. 300 Kodeksu pracy, ponad przysługujące
mu zgodnie z art. 47 Kodeksu pracy wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy?"

p o d j ą ł uchwałę:

Pracownik, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy na po-
przednich warunkach przez sąd pracy po ustaleniu, że wypowiedzenie przez
pracodawcę umowy o pracę na czas nieokreślony było nieuzasadnione lub na-
ruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, nie ma prawa do odszkodo-
wania na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego ponad przysługujące mu na
podstawie art. 47 k.p. wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.

U z a s a d n i e n i e

Zagadnienie prawne zostało przez Sąd Okręgowy w Katowicach zawarte w
następującym pytaniu, ,,czy w sytuacji przywrócenia pracownika do pracy na po-
przednich warunkach pracy i płacy oraz podjęcia przez niego pracy w terminie 7 dni
od uprawomocnienia się wyroku, pracownik nabywa prawo do dochodzenia odszko-
dowania na podstawie przepisów kodeksu cywilnego stosowanego przez art. 300
kodeksu pracy, ponad przysługujące mu zgodnie z art. 47 kodeksu pracy wynagro-
dzenie za czas pozostawania bez pracy ?". Następnie zostało ono przekazane przez
skład trzyosobowy Sądu Najwyższego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. do rozstrzygnięcia
składowi powiększonemu. Zagadnienie to ujawniło się w sprawie zawierającej skąpe
ustalenia faktyczne, które skład powiększony Sądu Najwyższego w celu bliższego
oglądu sprawy uzupełnił, co było możliwe jednak tylko w ramach dostępnego w
sprawie materiału dowodowego.
Powód Jerzy G. w dniu 15 lutego 2008 r. (data wpływu) skierował przeciwko
Państwowemu Przedsiębiorstwu Użyteczności Publicznej ,,Poczta Polska" - Centrum
Zarządzania Bezpieczeństwem w W. Oddziałowi Regionalnemu w K. pozew o za-
płatę kwoty 20.000 zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia jego wniesienia, tytu-
łem odszkodowania za okres pozostawania bez pracy wskutek niezgodnego z pra-
wem wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę na czas nieokreślony, ponad
okres, za który uzyskał wynagrodzenie wypłacone mu dobrowolnie przez pozwanego
pracodawcę na podstawie art. 47 k.p., w wysokości jednomiesięcznego wynagrodze-
nia. W uzasadnieniu tego roszczenia powód powołał się wyłącznie na wyrok Sądu
Rejonowego w Chorzowie z dnia 3 sierpnia 2007 r. przywracający go do pracy na
poprzednich warunkach pracy i płacy, w którym nie zasądzono na rzecz powoda wy-
nagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Do wyroku tego nie sporządzono uza-
sadnienia, a z dostępnego materiału wynika jedynie, iż orzeczenie to uprawomocniło
się 27 września 2007 r., co ten Sąd Rejonowy potwierdził 21 stycznia 2008 r.
Według twierdzeń powoda, zawartych w jego apelacji złożonej w sporze o od-
szkodowanie, wyrok przywracający go do pracy został wykonany przez pozwanego
,,dopiero 22 stycznia 2008 r. bowiem na skutek działania pełnomocnika pozwanego,
który uchylał się od odbioru korespondencji w sprawie skutkowało to brakiem możli-
wości uzyskania przez powoda prawomocnego wyroku, a co za tym idzie przywróce-
nia do pracy". W tym miejscu warto zauważyć, że pracodawca może odmówić po-
nownego zatrudnienia pracownika w wykonaniu prawomocnego orzeczenia o przy-
wróceniu do pracy, jeżeli pracownik w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgło-
sił gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie nastąpiło z
przyczyn niezależnych od pracownika (art. 48 § 1 k.p.). W rozpoznawanej sprawie
pozwany pracodawca nie skorzystał z tej możliwości po upływie 7 dni od daty upra-
womocnienia się z dniem 27 września 2007 r. wyroku przywracającego do pracy po-
woda, który jednak po uprawomocnieniu się tego orzeczenia dalej pozostawał bez
pracy - zgodnie z jego twierdzeniami - ,,do stycznia 2008 r." Według powoda, Sąd
Rejonowy w Chorzowie wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2007 r. przywracającym powoda
do pracy uznał, że rozwiązanie przez pozwanego umowy o pracę było bezpodstawne
i bezzasadne, co naraziło ,,na stan niedostatku jaki dotykał powoda przez cały czas
pozostawania przez niego bez pracy". Powód utrzymywał także, że ,,czynił wszelkie
możliwe starania o podjęcie innej pracy na czas trwania procesu ale niestety niesku-
tecznie. Brak jakichkolwiek środków do życia powodował, iż po stronie powoda po-
wstały różnego rodzaju zadłużenia wynikające z niezachowania terminów związa-
nych z bieżącymi opłatami z tytułu czynszu, za energię elektryczną, gaz itp. Ponadto
w związku z koniecznością zaspokajania przez powoda elementarnych potrzeb ży-
ciowych zmuszony on był dokonywać pożyczek u osób trzecich". W konsekwencji
twierdził, że ,,zachodzi ścisły związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy bezzasad-
nym rozwiązaniem przez pozwanego umowy o pracę z powodem a stanem niedo-
statku w jakim powód znajdował się w okresie pozostawania bez pracy", a strona
pozwana ,,doskonale zdawała sobie sprawę z tego, że rozwiązanie z powodem
umowy o pracę jest niezgodne z przepisami kodeksu pracy, jest całkowicie nieuza-
sadnione oraz sprzeczne z zasadami współżycia społecznego". Równocześnie
utrzymywał, że ,,brak po stronie pozwanego zawarcia z powodem satysfakcjonującej
go ugody oraz nieprzejednane stanowisko jakie strona pozwana cały czas repre-
zentowała doprowadziło w konsekwencji do zupełnie niepotrzebnego procesu, który
w konsekwencji trwał 8 miesięcy".
W takim stanie sprawy powód w sporze o odszkodowanie na rozprawie w dniu
12 czerwca 2008 r. przed Sądem Rejonowym - Sądem Pracy Katowice - Zachód w
Katowicach oświadczył, że po rozwiązaniu umowy o pracę ,,od maja 2007 r. do
stycznia 2008 r. pozostawał bez pracy z winy pozwanego", która polegała na tym, że
,,wręczył mi on wypowiedzenie". Sąd ten oddalił wniosek dowodowy powoda o dołą-
czenie akt sprawy [...], w której zapadł prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Cho-
rzowie przywracający powoda do pracy, przez co w sprawie stanowiącej podłoże
rozstrzyganego zagadnienia prawnego nie ustalano okoliczności, które doprowadziły
do wydania wyroku przywracającego powoda do pracy, takich: jak data, okres i ter-
min wypowiedzenia, jego przyczyny, a także potwierdzonych przez ten Sąd wad tego
sposobu rozwiązania umowy o pracy, tj. czy wypowiedzenie powodowi umowy o
pracę było nieuzasadnione, czy naruszało przepisy o wypowiadaniu. Wedle twier-
dzeń powoda, wypowiedzenie mu umowy o pracę było ,,niezgodne z przepisami ko-
deksu pracy, całkowicie nieuzasadnione oraz sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego". Ponadto z pisma pozwanego skierowanego do powoda w dniu 11 lu-
tego 2008 r., wynika, że zgodnie z art. 47 k.p. za czas pozostawania bez pracy przy-
sługuje powodowi jednomiesięczne wynagrodzenie obliczone według zasad obowią-
zujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop w kwocie 3.578,08 zł.
Otrzymanie tego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy powód potwierdził
na rozprawie w dniu 12 czerwca 2008 r.
Następnie uznając, iż strony nie zgłosiły dalszych wniosków dowodowych,
Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 12 czerwca 2008 r. oddalił powództwo o od-
szkodowanie za dalszy okres pozostawania bez pracy, przyjmując, że brak było pod-
staw do stwierdzenia ,,aby pozwany dopuścił się wobec powoda czynu niedozwolo-
nego w rozumieniu art. 415 k.c. wobec czego brak jest podstaw do ustalenia jego
odpowiedzialności odszkodowawczej". Sąd ten uznał, iż przepisy prawa cywilnego
nie mogą stanowić podstawy do dochodzenia dalszego odszkodowania za okres po-
zostawania bez pracy wskutek niezgodnego z prawem wypowiedzenia przez praco-
dawcę umowy o pracę na czas nieokreślony, ponad dobrowolnie wypłacone mu
przez pracodawcę jednomiesięczne wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
(art. 47 k.p.). Sąd ten argumentował, że wypowiedzenie umowy o pracę przez praco-
dawcę nie stanowi czynu niedozwolonego, skoro jest to czynność przewidziana
przepisami prawa pracy. Następnie odwołał się do utrwalonego w orzecznictwie i
doktrynie stanowiska, iż - wobec kompleksowego uregulowania w Kodeksie pracy
roszczeń majątkowych przysługujących pracownikowi z tytułu wadliwego wypowie-
dzenia umowy o pracę przez pracodawcę - nie ma podstaw do stosowania ,,przepi-
sów prawa cywilnego" w zakresie dalszej odpowiedzialności odszkodowawczej i od-
dalił powództwo ,,jako niezasadne w oparciu o Art. 415 kc w związku z Art. 300 kp".
Przy rozpoznaniu apelacji powoda od tego wyroku Sąd Okręgowy-Sąd Pracy
w Katowicach uznał, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, które za-
warł w przedstawionym pytaniu prawnym, które następnie skład trzyosobowy Sądu
Najwyższego przekazał w niezmienionej formie i treści do rozstrzygnięcia składowi
powiększonemu tego Sądu w trybie art. 390 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu tego zagad-
nienia prawnego wskazano, że źródłem wątpliwości jest wyrok Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 27 listopada 2007 r., SK 18/05 (Dz.U. Nr 225, poz. 1672; OTK-A 2007
nr 10, poz. 128, powoływany dalej jako wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listo-
pada 2007 r., SK 18/05), w którym Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż ,,art. 58 w
związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r.
Nr 21, poz. 94, ze zm.), rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych,
niż określone w art. 58 Kodeksu pracy, roszczeń odszkodowawczych, związanych z
bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art.
64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest nie-
zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji".
Uznając potrzebę rozstrzygnięcia przekazanego zagadnienia prawnego wyra-
żone zostało zapatrywanie, iż wywołana powołanym orzeczeniem Trybunału Kon-
stytucyjnego ,,zmiana dotychczasowej linii orzeczniczej celem usunięcia stanu nie-
konstytucyjności winna dotyczyć również art. 47 Kodeksu pracy. Pracownik przywró-
cony do pracy, uzyskuje, bowiem również limitowane wynagrodzenie za czas pozo-
stawania bez pracy, nierekompensujące mu poniesionej szkody. Problem dotyczy nie
limitowania wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy (czym zajmował się
Trybunał Konstytucyjny wcześniej), ale dochodzenia roszczeń odszkodowawczych
obok wynagrodzenia w oparciu o odpowiednio stosowane przepisy kodeksu pracy".
W dalszej części swoich wywodów Sąd drugiej instancji zreferował zasadnicze wątki
uzasadnienia wyżej powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego art.
58 k.p. ,,w związku z art. 300 k.p.".
Powołany jako podłoże oraz uzasadnienie zagadnienia prawnego interpreta-
cyjny wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, nie doty-
czył wykładni art. 47 k.p., przeto nie jest adekwatny dla rozstrzygnięcia przedstawio-
nego zagadnienia prawnego. Tym niemniej warto podkreślić, że także w motywach
tego orzeczenia interpretacyjnego, które bywa niekiedy traktowane ,,identycznie, jak
każda inna forma wykładni niewiążącej" (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 6 maja 2003 r., I CO 7/03, OSNC 2004 nr 1, poz. 14), Trybunał Konstytucyjny
zawarł pewne konstatacje dotyczące skutków nieuzasadnionego lub niezgodnego z
prawem rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, podkreślając, że ,,ograni-
czenie możliwości dochodzenia roszczeń majątkowych związanych z wadliwym roz-
wiązaniem stosunku pracy, do wysokości wynagrodzenia należnego za okres wypo-
wiedzenia miałoby racjonalne i spójne systemowo uzasadnienie", a ,,przyznanie od-
szkodowania za cały czas pozostawania bez pracy, eliminowałoby motywację zwol-
nionego pracownika do poszukiwania i podejmowania nowego zatrudnienia, przeto
od dotychczasowego pracodawcy nie można wymagać, aby ponosił negatywne
konsekwencje aktualnej sytuacji na rynku pracy albo stopnia aktywności zwolnionego
pracownika". Ponadto ten interpretacyjny wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczył
oceny rozmiaru przysługujących pracownikowi roszczeń odszkodowawczych w przy-
padku rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o
rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, gdy wskutek sądowego osądzenia rosz-
czeń zgłaszanych przez pracownika nie doszło do przywrócenia go do pracy na po-
przednich warunkach (do restytucji stosunku pracy na podstawie orzeczenia sądu
pracy), ale do zasądzenia przez sąd pracy roszczeń odszkodowawczych wynikają-
cych z przepisów Kodeksu pracy. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada
2007 r., SK 18/05, ma zatem określony w nim walor prawny wyłącznie w odniesieniu
do art. 58 k.p. oraz interpretacyjnie przesądza, że limitowany rozmiar sankcji odszko-
dowawczych określony w tym przepisie może podlegać ,,w związku z art. 300 k.p."
modyfikacjom z uwzględnieniem cywilnoprawnej zasady pełnego odszkodowania ze
względu na konstytucyjne zasady ochrony praw majątkowych pracownika oraz spra-
wiedliwości społecznej (art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP). Dotyczy to
jednak sankcji odszkodowawczych w razie bezprawnego natychmiastowego rozwią-
zania umowy o pracę bez wypowiedzenia, w szczególności ,,gdy pracodawca, przy
rozwiązaniu stosunku pracy, rażąco naruszył przepisy prawa w taki sposób, że
można mu przypisać winę umyślną w postaci zamiaru bezpośredniego (gdy miał
pełną tego świadomość) lub ewentualnego".
W ocenie składu powiększonego Sądu Najwyższego, powołany wyrok Trybu-
nału Konstytucyjnego nie przekłada się wprost ani pośrednio na proces wykładni lub
sądowego stosowania art. 47 k.p., który nie był poddany kontroli konstytucyjnej Prze-
pis ten reguluje prawo pracownika przywróconego wyrokiem sądu pracy do pracy na
poprzednich warunkach pracy i płacy do ograniczonego wynagrodzenia za czas po-
zostawania bez pracy, co następuje po ustaleniu, że wypowiedzenie umowy o pracę
było nieuzasadnione lub naruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę w tym
trybie (art. 45 § 2 k.p.). Należy podkreślić, że wypowiedzenie przez pracodawcę
umowy o pracę na czas nieokreślony radykalnie różni się od natychmiastowego ,,ze-
rwania" przez pracodawcę stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Wypowiedzenie umowy o pracę jest w judykaturze traktowane jako ,,zwykły", tj. pra-
wem przewidziany sposób prowadzący do rozwiązania przez pracodawcę stosunku
pracy na czas nieokreślony, który wprawdzie wymaga wskazania oraz istnienia rze-
czywistej przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, tyle że nie musi ona być szcze-
gólnie istotna, mieć szczególnej wagi lub nadzwyczajnej doniosłości, byleby wypo-
wiedzenie nie było arbitralne, dowolne i nieuzasadnione lub sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2001 r., I
PKN 715/00, Prawo Pracy 2002 nr 10, poz. 34). Rozwiązanie umowy o pracę w try-
bie wypowiedzenia nie pozbawia pracownika zatrudnienia ze skutkiem natychmia-
stowym, ale ustanie stosunku pracy następuje z upływem okresu wypowiedzenia, w
którym pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy (art. 37 k.p.).
Wszystko to sprawia, że pracownik nie powinien biernie oczekiwać na wynik sporu
sądowego z odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, któ-
rego nie powinno obarczać większe - niż wynikające z wyraźnych unormowań prawa
pracy - ryzyko nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem skorzystania z tego
,,zwykłego" sposobu rozwiązania umowy o pracę. W konsekwencji w razie przywró-
cenia pracownika do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy po uznaniu
przez sąd pracy, że ,,zwykłe" wypowiedzenie umowy o pracę było nieuzasadnione lub
naruszało przepisy o wypowiadaniu w tym trybie, ustawodawca przewidział
modyfikowaną wysokość obowiązku zapłaty przywróconemu do pracy pracownikowi
ograniczonego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.). Ta
zasada ograniczonego świadczenia pracodawcy nie powinna być nadmiernie posze-
rzana także z tego względu, że pracownik ma nieograniczoną i pełną wolność roz-
wiązywania za wypowiedzeniem umów o pracę, co wyklucza uznanie zasadności
potencjalnych roszczeń pracodawcy z tytułu skorzystania przez pracownika ze swo-
bodnego rozwiązania stosunku pracy w tym trybie nawet wtedy, gdy taka ,,utrata"
pracownika pociąga za sobą niekorzystne skutki dla pracodawcy.
Istotny jest także walor prawny orzeczeń sądów pracy o przywróceniu do
pracy, które prowadzą do ponownego zatrudnienia (reaktywacji stosunku pracy) po
zgłoszeniu przez pracownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w ciągu 7 dni
od przywrócenia do pracy (art. 48 § 1 k.p.). Orzeczenia restytucyjne mają inną war-
tość faktyczną i normatywną dla pracownika od uzyskanych świadczeń odszkodo-
wawczych, których celem jest rekompensowanie skutków trwałej utraty dotychcza-
sowego zatrudnienia oraz potencjalnych trudności w znalezieniu innego zajęcia za-
robkowego. W przypadku orzeczenia o przywróceniu do pracy pracownik odzyskuje
bowiem zatrudnienie na poprzednich warunkach pracy i płacy, co rekompensuje mu
tę niejako podstawową szkodę wyrządzoną przez pracodawcę, który - wypowiadając
umowę o pracę na czas nieokreślony bez uzasadnienia lub z naruszeniem przepisów
o wypowiadaniu umów o pracę - zmierzał do pozbawienia pracownika zatrudnienia
oraz środków utrzymania z rozwiązanego stosunku pracy. Już te wstępne sygnaliza-
cje sprawiają, że nie jest trafne ani adekwatne bezrefleksyjne powołanie się na mo-
tywy interpretacyjnego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK
18/05 , który nie dotyczył wykładni art. 47 k.p., w celu skłonienia najwyższej instancji
sądowej do wyrażenia stanowiska o potrzebie zmiany dotychczasowej i utrwalonej w
orzecznictwie sądowym oraz piśmiennictwie prawa interpretacji tego przepisu.
Z art. 47 k.p. wynika, że pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywró-
cenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie
więcej jednak niż za 2 miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące - nie
więcej niż za 1 miesiąc. Jeżeli umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem, o którym
mowa w art. 39, albo z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego, wy-
nagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy; dotyczy to także
przypadku, gdy rozwiązano umowę o pracę z pracownikiem-ojcem wychowującym
dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego albo gdy rozwiązanie
umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego. Już tak rozbu-
dowana treść zacytowanego przepisu uprawnia wniosek, że zawiera on regulację
pełną i wyczerpująco określającą rodzaj i zakres ustalonej przepisami Kodeksu pracy
finansowej odpowiedzialności pracodawcy za okres pozostawania bez pracy wskutek
nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez
pracodawcę, jeżeli pracownik zostaje przywrócony do pracy i podejmuje pracę w wy-
niku przywrócenia do pracy (art. 47 k.p.). Z tego przepisu wynika, że ustawodawca
uznał, iż odpowiedzialność pracodawcy za wadliwe zwolnienie pracownika z pracy w
drodze wypowiedzenia umowy o pracę, który następnie zostaje przywrócony do
pracy i podejmuje pracę, polega na obowiązku zapłaty wynagrodzenia za czas pozo-
stawania bez pracy z górnym (maksymalnym) limitem tego okresu - nie więcej niż za
2 miesiące w przypadkach krótszych niż 3-miesięczne okresy wypowiedzenia, oraz
nie więcej niż za 1 miesiąc, gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące. Równo-
cześnie limity takie nie obowiązują w przypadku podjęcia pracy w wyniku przywróce-
nia do pracy przez pracowników szczególnie chronionych przed rozwiązaniem sto-
sunku pracy, którym przysługuje pełne wynagrodzenie za cały czas pozostawania
bez pracy.
Trzeba podkreślić, że art. 47 k.p. jest jednym z licznych przepisów prawa
pracy regulujących uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgod-
nego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę (oddział 4 rozdział II Kodeksu pracy),
które wyczerpująco regulują przysługujące pracownikowi roszczenia i zakres odpo-
wiedzialności pracodawcy za skutki wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę. Już
bowiem z art. 44 k.p. wynika, że pracownik może wnieść odwołanie od wypowiedze-
nia umowy o pracę do sądu pracy, który w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy
o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę - stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezsku-
teczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu
pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu (art. 45 § 1
k.p.). Natomiast dalsze przepisy Kodeksu pracy, w tym jego art. 47, precyzują skutki
(sankcje) wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę.
Wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy przysługującemu pracowni-
kowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przypisuje się na ogół cha-
rakter odszkodowawczy, ponieważ świadczenie to przysługuje bez ekwiwalentnego
wykonywania pracy, bo za czas jej niewykonywania (pozostawania bez pracy).
Można też przyjąć, że wynagrodzenie z art. 47 k.p. odpowiada kodeksowej formule
zachowania prawa do wynagrodzenia bez ekwiwalentnego świadczenia pracy, jeżeli
przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 zdanie drugie k.p. w związku z art. 47
k.p.), zważywszy że w drodze fikcji prawnej okres pozostawania bez pracy, za który
pracownikowi podejmującemu pracę w wyniku przywrócenia do pracy przyznano wy-
nagrodzenie, wlicza się do okresu zatrudnienia (art. 51 § 1 k.p.).
Ważne jest to, że obowiązujący system ograniczonej odpowiedzialności pra-
codawcy za wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę oparty został na założeniu
szybkiego, choć uproszczonego, ale dogodnego dochodzenia przez pracownika
roszczeń, tyle że w zakresie i na ogół w ograniczonej (limitowanej), ale pewnej do
uzyskania wysokości w przypadkach sądowego stwierdzenia wadliwości dokonanego
przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę. Taka dyferencjacja i modyfikacja
roszczeń pracowniczych w prawie pracy - w odróżnieniu od cywilnoprawnej zasady
pełnego odszkodowania - oparta została na racjonalnym kompromisie partnerów
społecznych, godzącym usprawiedliwione interesy pracownika i pracodawcy. W tej
normatywnej koncepcji zakłada się, że roszczenia ze stosunku pracy zostały wyczer-
pująco określone w przepisach prawa pracy, co wyklucza dopuszczalność posiłko-
wego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego poprzez nieznajdujące w takich
sprawach zastosowania odesłanie z art. 300 k.p. Przepisy regulujące uprawnienia
pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia
umowy o pracę przez pracodawcę nie pozostają ,,w związku z art. 300 k.p.", ale w
opozycji (a contrario) do art. 300 k.p.
Roszczenia pracownika z tego tytułu powinny być poddane szybkiemu trybowi
sądowego osądzenia, któremu został przypisany nadzwyczajnie krótki, bo 7-dniowy
termin do wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę (art. 264 § 1 k.p.),
z którym niejako ,,koresponduje" procesowy obowiązek wyznaczenia rozprawy tak,
aby od daty zakończenia czynności wyjaśniających, a jeżeli nie podjęto tych czynno-
ści - od daty wniesienia pozwu lub odwołania, do rozprawy nie upłynęło więcej niż
dwa tygodnie, chyba że zachodzą niedające się usunąć przeszkody (art. 471 k.p.c.).
Legislacyjne założenie szybkiego i sprawnego dochodzenia pracowniczych roszczeń
w sprawach dotyczących trwałości stosunku pracy wynikało z kodeksowego uregu-
lowania jako pierwszego, tj. niejako zasadniczego i priorytetowego skutku wadliwego
wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony - w postaci orzeczenia o bezskuteczno-
ści nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę.
Orzeczenie o bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę powinno zapadać
jeszcze w okresie trwającego stosunku pracy, a sąd pracy miał orzekać o przywróce-
niu pracownika do pracy na poprzednich warunkach tylko wtedy, gdy wypowiedziana
umowa o pracę uległa już rozwiązaniu (art. 45 § 1 k.p.). Takiemu założeniu szyb-
kiego i sprawnego orzekania w tych zasadniczych dla pracownika sprawach miał słu-
żyć uproszczony system dochodzenia roszczeń za czas pozostawania bez pracy
(wynagrodzenia lub odszkodowania), odrębny - ze względu na specyfikę prawa
pracy oraz szczególne potrzeby wyważenia usprawiedliwionych interesów pracowni-
ka i pracodawcy, a w konsekwencji odmienny w wielu istotnych elementach od zasad
dochodzenia cywilnoprawnych roszczeń odszkodowawczych. W ramach takich zało-
żeń pracownikowi bezprawnie zwolnionemu z pracy przysługują świadczenia w wy-
sokości ograniczonej lub limitowanej kodeksowo wyznaczonym okresem pozostawa-
nia bez pracy lub okresem adekwatnym do okresu wypowiedzenia umowy o pracę.
Równocześnie od pracownika nie wymaga się udowodnienia innych przesłanek od-
powiedzialności odszkodowawczej pracodawcy charakterystycznych i typowych dla
klasycznych spraw cywilnych. W szczególności wynagrodzenie za czas pozostawa-
nia bez pracy przysługuje w podobnej lub jednakowej wysokości bez względu na to,
czy pracownik poniósł jakąkolwiek szkodę wskutek uznanego za wadliwe wypowie-
dzenia umowy pracę. Świadczenie to nie ulega bowiem zmniejszeniu o wynagrodze-
nie uzyskane w tym samym czasie z innego tytułu prawnego, co nie dotyczy tylko
okresu pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, który
podlega odliczeniu od okresu, za który pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie
za czas pozostawania bez pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia
2006 r., I PK 158/05, OSNAP 2007 nr 7-8, poz. 622). Wynagrodzenie za czas pozo-
stawania bez pracy przysługuje w tej samej wysokości bez względu na to, czy pra-
cownik poniósł szkody inne lub wyższe niż rekompensowane ograniczonymi lub li-
mitowanymi sankcjami prawa pracy.
Określone w art. 47 k.p. wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
bywa powszechnie postrzegane jako majątkowe świadczenie odszkodowawcze peł-
niące funkcję uproszczonej, ale pewnej i w zamierzeniu ustawodawcy szybkiej sank-
cji prawa pracy stosowanej wobec pracodawcy za samo wadliwe wypowiedzenie
umowy o pracę. Nie ma więc podstaw do twierdzenia, że rozpatrywane wynagrodze-
nie jest ,,ustawową karą pieniężną", jak odszkodowanie z art. 58 k.p. w ocenie Trybu-
nału Konstytucyjnego, przyjętej w uzasadnieniu wyroku w sprawie SK 18/05. Przy-
sługujące pracownikowi przywróconemu do pracy wynagrodzenie za czas pozosta-
wania bez pracy w określonych sytuacjach może być wyższe od poniesionej szkody,
w innych natomiast będzie jedynie częściowo ją rekompensowało. Dzieje się tak jed-
nak z wyraźnej woli samego ustawodawcy, który przyznał w art. 47 k.p. pracownikowi
podejmującemu pracę w wyniku przywrócenia do pracy wyłącznie wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, tj. świadczenie za utracone wynagrodzenie za pracę z
wyznaczonym kodeksowo maksymalnym jego limitem. Z woli ustawodawcy kodek-
sowo limitowane jest również alternatywne roszczenie odszkodowawcze z tytułu wa-
dliwego wypowiedzenia umowy o pracę (art. 471 k.p.), które sąd pracy zasądza
zgodnie z wyborem dokonanym przez pracownika (art. 45 § 1 k.p.). Bywa ono po-
nadto zasądzane także w przypadkach, gdy sąd pracy nie uwzględnił roszczenia o
przywrócenie do pracy, uznając je za niemożliwe lub niecelowe (art. 45 § 2 k.p.).
Praktyka sprawnego orzekania w sprawach związanych z wadliwym wypowie-
dzeniem umów o pracę często rozmija się z postulatami zapewnienia szybkiego ich
rozstrzygania, bo spory takie - co do zasady - nie kończą się orzeczeniami o bez-
skuteczności wypowiedzenia umowy o pracę wydawanymi przed upływem okresów
wypowiedzenia. Dlatego usprawiedliwionej krytyce poddaje się kodeksowe wyzna-
czenie ograniczonych limitów wyliczenia wysokości wynagrodzenia za czas pozosta-
wania bez pracy przysługującego pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przy-
wrócenia do pracy, w wielkości odwrotnie proporcjonalnej do długości okresu wypo-
wiedzenia, wedle założenia przewidującego, że im dłuższy okres wypowiedzenia tym
niższa wysokość przysługującego przywróconemu do pracy pracownikowi wynagro-
dzenia za czas pozostawania bez pracy. Taka regulacja ustawowa byłaby sprawie-
dliwa, gdyby spory w tym zakresie były rozstrzygane jeszcze w trakcie trwającego
stosunku pracy, na co potencjalnie większe szanse dają dłuższe okresy wypowie-
dzenia. Głównie zwraca się jednak uwagę na to, że kodeksowe ograniczenie wyso-
kości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, przysługującego pracowniko-
wi przywróconemu do pracy w razie stwierdzenia nieuzasadnionego lub niezgodnego
z prawem wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony, powinno skłaniać
pracownika do poszukiwania innego zatrudnienia już w okresie biegnącego wypo-
wiedzenia. Koresponduje z tym skreślenie art. 47 § 2 k.p. i niepomniejszanie przysłu-
gującego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy o wynagrodzenie uzy-
skane przez ,,aktywnego" pracownika w tym samym czasie z innego tytułu prawnego.
Wszystko to sprawia, że pracownik nie powinien biernie oczekiwać na wynik sporu z
odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, gdyż nawet w razie
przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy kodeksowo ograni-
czony został zakres i wysokość obowiązku zapłaty pracownikowi wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy.
Maksymalnie określony limit omawianego obowiązku odszkodowawczego pra-
codawcy w przypadku nieuzasadnionego lub bezprawnego wypowiedzenia umowy o
pracę jest oczywiście kontrowersyjny. Na ogół postuluje się podwyższenie limitów
świadczeń obarczających pracodawcę, który wadliwie rozwiązał umowę o pracę, tyle
że potencjalnie pożądane zmiany w tym zakresie nie są możliwe w procesie wykładni
lub stosowania prawa pracy, ale wymagają woli oraz wyraźnych interwencji ustawo-
dawczych. Równocześnie podkreśla się potrzebę zachowania racjonalności i umiaru
w zakresie podwyższania kosztów zatrudnienia pracowników, w tym świadczeń
obarczających pracodawców w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem
skorzystania ze ,,zwykłego" wypowiedzenia stosunku pracy.
Warto sygnalizować, że zasada ograniczonego obowiązku odszkodowawcze-
go wyrażona w szczególnych do prawa cywilnego regulacjach prawa pracy obowią-
zuje niemal powszechnie w rozmaitych zakresach w porządkach (reżimach) prawa
pracy większości demokratycznych państw europejskich. Dopuszczenie cywilno-
prawnej zasady pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy w miejsce
zasady ograniczonego odszkodowania podważałoby sens obowiązywania tego ro-
dzaju autonomicznych rozwiązań prawa pracy.
Wedle dotychczasowej i na ogół powszechnej, bo utrwalonej w judykaturze i
doktrynie wykładni art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 47 k.p., pracownikowi nie przysłu-
gują żadne inne lub dalsze rekompensaty, w tym świadczenia za inne szkody niż
utracone wynagrodzenie w limitowanym okresie pozostawania bez pracy, które mo-
gło wywołać nieuzasadnione lub niezgodne z prawem (wadliwe) wypowiedzenie
umowy o pracę. Oznacza to, że dotychczasowa interpretacja tych przepisów wyklu-
cza możliwość formułowania innych lub dalszych roszczeń z tytułu wadliwego wypo-
wiedzenia umowy o pracę - niż żądanie pracownika, który podjął pracę w wyniku
przywrócenia do pracy, zapłaty wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w
wysokości adekwatnej do treści normatywnej art. 47 k.p. O zupełności analizowanej
regulacji prawa pracy świadczy także dopełniający ją art. 51 § 1 k.p., który stanowi, iż
pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do
okresu zatrudnienia wyłącznie okres pozostawania bez pracy, za który przyznano
wynagrodzenie. Okresu pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagro-
dzenia, nie uważa się jedynie za przerwę w zatrudnieniu, pociągającą za sobą utratę
uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia. Istotne jest także to, że
taka regulacja wywołuje adekwatne skutki prawne w przepisach prawa ubezpieczeń
społecznych, ponieważ okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagro-
dzenie wliczony do okresu zatrudnienia jest składkowym okresem pracowniczego
ubezpieczenia społecznego (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), natomiast zgodnie z art. 7 pkt 3 tej ustawy - okresy
niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy, na podstawie
przepisów Kodeksu pracy, zostało wypłacone odszkodowanie zalicza się do tzw.
okresów nieskładkowych. Bez wyraźnych ustawowych zmian w zakresie tych obo-
wiązujących systemowych oraz interdyscyplinarnych regulacji prawa pracy oraz
prawa ubezpieczeń społecznych dotyczących okresu pozostawania bez pracy, za
który przywróconemu do pracy pracownikowi przyznano wynagrodzenie za czas po-
zostawania bez pracy, nietrudno wyobrazić sobie ,,zamęt" jurydyczny i trudności w
osądzaniu potencjalnych uzupełniających roszczeń odszkodowawczych dochodzo-
nych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie każdej szkody, jaką
pracownik przywrócony do pracy w jakikolwiek sposób łączyłby z nieuzasadnionym
lub niezgodnym z prawem wypowiedzeniem mu przez pracodawcę umowy o pracę
na czas nieokreślony.
Warto już sygnalizować, że wyrok interpretacyjny Trybunału Konstytucyjnego
z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, bywa powoływany jako podstawa zgłaszania roz-
maitych roszczeń (np. w sprawie II PK 164/08 roszczenia o odszkodowanie za
zmniejszenie wypłaty wynagrodzenia i odprawy w następstwie dokonania przez pra-
codawcę wypowiedzenia warunków pracy i płacy), a niekiedy żądań już prima facie
oczywiście i nadmiernie wygórowanych (np. w sprawie II PZP 6/09, pracownik do-
magał się dodatkowo zasądzenia kwoty 331.700 zł odszkodowania za dalszy czas
pozostawania bez pracy, a ponadto przyznania od pracodawcy zadośćuczynienia za
krzywdę w kwocie 1,0 mln zł oraz zamieszczenia ,,przeprosin" na łamach ogólnopol-
skiego dziennika). Czasami niektóre roszczenia odszkodowawcze pracowników by-
wają formułowane w rozmaitych wręcz ,,interdyscyplinarnych" zakresach, niekiedy
wykraczających poza materię prawa pracy, co dotyczy na przykład zgłaszania bez-
terminowych roszczeń odszkodowawczych z tytułu nienabycia prawa do emerytury w
kwotach odpowiadających wysokości tego świadczenia z ubezpieczenia społecz-
nego, którego pracownik nie uzyskał z powodu niezaliczenia do okresów podlegania
ubezpieczeniu społecznemu całego okresu pozostawania bez pracy wskutek wadli-
wego lub niezgodnego z prawem zwolnienia z pracy. Tymczasem skutki niezgod-
nego z prawem rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę nie powinny polegać
na ,,kreowaniu" rozmaitych roszczeń przez pracownika tylko dlatego, że czuje się
pokrzywdzony utratą zatrudnienia wskutek skorzystania przez pracodawcę ze ,,zwy-
kłego" wypowiedzenia umowy o pracę. Rozpoznawanie tego rodzaju roszczeń od-
szkodowawczych może spowodować trudny do wyobrażenia ilościowy wzrost spo-
rów odszkodowawczych niełatwych do osądzenia przez sądy pracy w rozsądnych
terminach.
Wprawdzie art. 47 k.p., pozostający w związku z art. 45 § 1 i art. 51 § 1 k.p.,
nie był poddany weryfikacji pod względem jego zgodności z przepisami Konstytucji
RP, ale należy wyraźnie podkreślić, że takiej kontroli było poddane alternatywne
roszczenie odszkodowawcze, jeżeli pracownik wybrał je zamiast roszczenia o przy-
wrócenie do pracy (art. 45 § 1 k.p.). O takim odszkodowaniu orzeka również sąd
pracy w przypadkach, gdy nie uwzględnia wybranego przez pracownika roszczenia o
przywrócenie do pracy, uznając jego uwzglednienie za niemożliwe lub niecelowe (art.
45 § 2 k.p.). I tak w wyroku z dnia 2 czerwca 2003 r., SK 34/01 (OTK-A 2003 nr 6,
poz. 48) Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 188 § 2 i art. 196 § 1 ustawy z dnia 16
wrzenia 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.), limi-
tujące wysokość wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy oraz wyłączające
dochodzenie dalszych roszczeń odszkodowawczych na podstawie ogólnych przepi-
sów prawa cywilnego, są zgodne z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-
skiej i nie są niezgodne z art. 2, art. 24, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1 i
art. 58 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, iż roszczenia
odszkodowawcze podlegają wprawdzie konstytucyjnej ochronie, ale równocześnie
aktualna regulacja konstytucyjna nie pozostawia wątpliwości co do zakresu tej
ochrony udzielonej prawom majątkowym innym niż własność w znaczeniu cywili-
stycznym. W tym zakresie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że nawet
ochrona prawa własności nie ma charakteru absolutnego, ponieważ ograniczenia
własności są dopuszczalne z zachowaniem warunków przewidzianych w Konstytucji
(art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 2 i 3). W szczególności ograniczenia te mogą być określo-
ne w ustawie, z poszanowaniem zasad równości i proporcjonalności, a ustawodawcy
przyznaje się prawo do odpowiedniego wyważenia tych proporcji. Sprawia to, iż nie
ma charakteru bezwzględnego nawet obowiązująca w prawie cywilnym kodeksowa
zasada pełnego odszkodowania przejawiająca się tym, że naprawienie szkody obej-
muje zarówno straty, jakie poszkodowany poniósł, jak i korzyści, które mógł osią-
gnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wyjątki od tej zasady mogą bowiem wyni-
kać zarówno z ustawy, a takie przepisy szczególne znajdują się w licznych ustawach
pozakodeksowych względem Kodeksu cywilnego, jak też z umowy.
Równocześnie Trybunał Konstytucyjny wyraźnie podkreślił, że polski system
prawa przewiduje co do zasady, iż wypłata świadczeń zastępujących utratę zarob-
ków z przyczyn określonych w stosownych przepisach prawa pracy obejmuje z re-
guły ściśle określony, ograniczony okres, np. wynagrodzenie za czas pozostawania
bez pracy lub zasiłek dla bezrobotnych, akceptując argumentację, że takie czasowe
ograniczenia są związane z charakterem tych świadczeń, kiedy ich ,,nieograniczo-
ność w czasie mogłaby prowadzić do zaprzeczenia ich istoty i eliminować motywację
do poszukiwania i podejmowania nowego zatrudnienia". W tym zakresie Trybunał
Konstytucyjny wprost podzielił pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 11
stycznia 2001 r., I PKN 148/00 (OSNP 2002 nr 17, poz. 410), wedle którego dyferen-
cjacja roszczeń pracowniczych z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy (wy-
powiedzenia stosunku pracy bądź jego rozwiązania niezwłocznego) ma racjonalne i
społeczne uzasadnienie oraz nie pozostaje w sprzeczności z przepisami Konstytucji.
Wyraźne stanowisko, że limitujący wysokość obowiązku odszkodowawczego
pracodawcy z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia
pracownikowi umowy o pracę art. 471 k.p. jest zgodny z art. 64 ust. 2 i art. 32 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konsty-
tucji, Trybunał Konstytucyjny zajął w wyroku z dnia 18 października 2005 r., SK 48/03
(OTK-A 2005 nr 9, poz. 101). Również w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 listopada
2007 r., SK 18/05, Trybunał Konstytucyjny zawarł jednoznaczne konstatacje, że w
przypadku rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem ograniczenie możliwości
dochodzenia roszczeń majątkowych związanych z wadliwym rozwiązaniem stosunku
pracy, do wysokości wynagrodzenia należnego za okres wypowiedzenia jest racjo-
nalne i spójne systemowo, gdyż przyznanie odszkodowania za cały czas pozostawa-
nia bez pracy, eliminowałoby motywację zwolnionego pracownika do poszukiwania i
podejmowania nowego zatrudnienia, a od dotychczasowego pracodawcy nie można
wymagać, aby ponosił negatywne konsekwencje aktualnej sytuacji na rynku pracy
albo stopnia aktywności zwolnionego pracownika. Łącznie można zatem uznać, iż
zacytowane poglądy Trybunału Konstytucyjnego stanowią wystarczające okoliczno-
ści przemawiające przeciwko potrzebie angażowania tego organu w ocenę zgodno-
ści z przepisami Konstytucji przepisu art. 47 k.p., ograniczającego wysokość wyna-
grodzenia za czas pozostawania bez pracy przysługującego pracownikowi, który
podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.
W szczególności w wyroku z dnia 2 czerwca 2003 r., SK 34/01, Trybunał Kon-
stytucyjny wyraźnie zaakceptował utrwaloną linię orzecznictwa Sądu Najwyższego,
przyjmującą, iż w razie wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi
przysługują wyłącznie roszczenia określone w Kodeksie pracy, których można do-
chodzić tylko w granicach określonych w przepisach prawa pracy (por. powołany
przez Trybunał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2001 r., I PKN 148/00).
W konsekwencji, wobec wyczerpujących i zupełnych regulacji prawa pracy w oma-
wianym zakresie nie ma podstaw prawnych ani uzasadnienia do sięgania do przepi-
sów Kodeksu cywilnego przy osądzaniu dalszych lub innych roszczeń odszkodo-
wawczych, wywodzonych przez pracowników w razie nieuzasadnionego lub nie-
zgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony. Dlatego
należało uznać, iż w odniesieniu do wykładni art. 47 k.p. określającego maksymalne
limity wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy przysługującego pracowniko-
wi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, uzasadnienie wyroku Trybu-
nału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, powołane jako przyczyna
przekazania składowi powiększonemu Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia zagad-
nienia prawnego nie zawiera argumentów merytorycznych, które uzasadniałyby
przyjęcie, że dotychczasowa i utrwalona w orzecznictwie oraz doktrynie prawa pracy
wykładnia art. 47 k.p. jest nieprawidłowa lub niezgodna z zasadami Konstytucji, gdy
chodzi o przepisy, które regulują roszczenia pracownika o przywrócenie do pracy i
pozostające z nim w związku roszczenie o wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy.
Należy wreszcie zwrócić uwagę na to, iż w art. 47 k.p. ustawodawca ograni-
czył okres, za który pracownikowi przywróconemu do pracy przysługuje wynagrodze-
nie za czas pozostawania bez pracy, ale równocześnie ustanowił od tego wyjątki
obejmujące pracowników szczególnie chronionych, którym przysługuje wynagrodze-
nie za cały okres pozostawania bez pracy. W ramach przyjętych zasad wykładni
prawa oraz racjonalnego działania prawodawcy nie da się obronić stanowiska, że
pracownikom szczególnie chronionym przysługuje na podstawie Kodeksu pracy wy-
nagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, natomiast innym pracownikom
przysługuje na podstawie Kodeksu pracy wynagrodzenie za ograniczony czas pozo-
stawania bez pracy, ale mogliby oni potencjalnie dochodzić także wynagrodzenia za
pozostały czas pozostawania bez pracy lub innych roszczeń odszkodowawczych na
podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. W takiej koncepcji pozorne byłoby zróżni-
cowanie ograniczonych uprawnień ogółu pracowników w porównaniu do pracowni-
ków, których stosunki pracy podlegają szczególnej (wzmożonej) ochronie prawa
pracy.
Wprawdzie obowiązujący system roszczeń przysługujących pracownikowi w
razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę
przez pracodawcę bywa dość powszechnie postrzegany jako niedostosowany do
zmienionych warunków społeczno-gospodarczych, a przez to wymagający zasadni-
czych zmian, tyle że nie można ich wymusić przez zmianę utrwalonej w judykaturze i
piśmiennictwie prawa pracy wykładni obowiązujących przepisów Kodeksu pracy, w
tym przez zmianę niebudzącego wątpliwości rozumienia pojęcia i zakresu spraw nie-
unormowanych przepisami prawa pracy (art. 300 k.p.). De lege lata interpretacja tego
przepisu nie pozostawia wątpliwości, że wyłącznie w razie stwierdzenia rzeczywistej
luki w przepisach prawa pracy można mówić o sprawie nienormowanej przepisami
prawa pracy, co tylko wówczas umożliwia posiłkowe i odpowiednie stosowanie prze-
pisów Kodeksu cywilnego w sprawach nienormowanych przepisami prawa pracy i to
pod warunkiem, że przepisy Kodeksu cywilnego nie są sprzeczne z zasadami prawa
pracy. Przepis art. 300 k.p. w swej treści nie jest typową normą kolizyjną, lecz normą
nakazująco-odsyłającą do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego
wyłącznie w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy. Z art. 300 k.p.
wynika zatem reguła, że w sprawach unormowanych przepisami prawa pracy nie
stosuje się przepisów Kodeksu cywilnego, bo nie ma takiej potrzeby ani podstawy
prawnej w treści tego przepisu do posiłkowego stosowania przepisów Kodeksu cy-
wilnego w sprawach uregulowanych przepisami prawa pracy. W konsekwencji z
,,normy kolizyjnej", jaką można wyprowadzić z art. 300 k.p., wynika wprost niedo-
puszczalność stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w sprawach unormowanych
suwerennie i autonomicznie przepisami prawa pracy lub wyprowadzonymi (wyinter-
pretowanymi) z nich zasadami prawa pracy. Tak pojmowana ,,kolizja", a w zasadzie
brak kolizji w sprawach unormowanych przepisami prawa pracy z przepisami Kodek-
su cywilnego, oznacza, że autonomiczne regulacje prawa pracy wykluczają stosowa-
nie przepisów Kodeksu cywilnego w sprawach wystarczająco unormowanych przepi-
sami prawa pracy. Oznacza to w szczególności, że art. 47 k.p. nie pozostaje w
związku, ale w opozycji (a contrario) do art. 300 k.p. W konsekwencji przepisy prawa
pracy regulujące skutki nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiadania
umów o pracę przez pracodawcę nie pozostają w żadnym związku z art. 300 k.p.,
skoro ten dotyczy wyłącznie spraw nieunormowanych przepisami prawa pracy.
Tymczasem przepisy Kodeksu pracy autonomicznie regulują roszczenia ma-
jątkowe przysługujące pracownikowi, z którym pracodawca w sposób niezgodny z
prawem rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem, bo czynią to w sposób od-
rębny i różniący się w istotnych elementach od regulacji cywilnoprawnych. Można
wręcz twierdzić, że bez szczególnych regulacji prawa pracy wskazywanie na istnie-
nie odrębności prawa pracy od prawa cywilnego stałoby się w istotnej mierze pozor-
ne. Warto powtórzyć, że pracownik ma niczym nieskrępowaną swobodę wypowiada-
nia umów o pracę na czas nieokreślony, w związku z czym nie ma wątpliwości, że
pracodawcy nie przysługuje odszkodowanie z tytułu skorzystania przez pracownika z
takiego sposobu rozwiązania stosunku pracy i to pomimo braku negatywnej regulacji
w zakresie tego typu roszczenia pracodawcy w przepisach prawa pracy. Gdyby za-
akceptować założenie o niepełnej lub częściowej regulacji skutków nieuzasadnione-
go lub niezgodnego z prawem wypowiadania umów o pracę w przepisach prawa
pracy, to paradoksalnie mogłoby okazać się, że w sprawach roszczeń pracodawcy z
tytułu wypowiedzenia umowy o pracę przez pracownika, które w ogóle nie zostały
unormowane przepisami prawa pracy, pracodawcy mogliby potencjalnie formułować
roszczenia odszkodowawcze na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego w związku
z art. 300 k.p. Tymczasem takiej koncepcji oczywiście sprzeciwia się co najmniej za-
sada wolności pracy dopuszczająca pełną swobodę pracownika w wypowiadaniu
umowy o pracę na czas nieokreślony. W konsekwencji można i należy twierdzić, że
unormowanie sankcji prawa pracy należy do domeny ustawodawcy zwykłego, który
autonomicznie, suwerennie, wystarczająco i wyczerpująco ujmuje je w przepisach
Kodeksu pracy. Materia ustawowa normująca uprawnienia pracownika w razie nie-
uzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez
pracodawcę została bowiem ustanowiona w licznych i szczegółowych przepisach
Oddziału 4 Rozdziału II Działu Drugiego Kodeksu pracy, które wykluczają dopusz-
czalność i zasadność uzupełniającego (posiłkowego) stosowania przepisów Kodeksu
cywilnego w tego rodzaju sprawach wyczerpująco unormowanych przepisami prawa
pracy (a contrario do art. 300 k.p.).
Podobne rozwiązania przyjmowane i akceptowane są w porządkach (reżi-
mach) prawa pracy większości demokratycznych państw europejskich, w których
obowiązują rozmaite, choć na ogół wyższe niż w polskim prawie pracy, limity od-
szkodowań przysługujących pracownikom w razie niezgodnego z prawem rozwiąza-
nia umów o pracę przez pracodawców, a przyznana niekiedy możliwość uzyskania
przez pracowników odszkodowania w pełnej wysokości przysługuje na podstawie
regulacji i zasad wyraźnie obowiązujących w krajowych porządkach prawa pracy.
Podobny kierunek zmian normatywnych można odnaleźć także w polskim prawie
pracy, gdy chodzi o przepisy o zakazie dyskryminacji, dające pracownikowi prawo
dochodzenia odszkodowania w pełnej wysokości (art. 183d k.p.). Jeżeli dyskryminacja
lub nierówne traktowanie pracowników przejawia się w nieuzasadnionym lub nie-
zgodnym z prawem rozwiązaniu stosunku pracy, to jest to sankcjonowane tym prze-
pisem prawa pracy. W takim przypadku prawo do pełnego odszkodowania stanowi
jednak normatywną sankcję prawa pracy, która jest usprawiedliwionym surowszym
sankcjonowaniem takiego kwalifikowanego deliktu w zatrudnieniu niż ,,zwykłego"
nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.
Mając powyższe okoliczności na uwadze skład powiększony Sądu Najwyż-
szego rozstrzygnął jak w sentencji przekazane zagadnienie prawne.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PZP 1/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/23-24/304
2009-05-05 
[IA] I PZP 8/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/17-18/219
2009-03-20 
[IA] I PZP 6/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/13-14/167
2009-02-03 
[IA] I PZP 3/08   Uchwała SN
Monitor Prawa Pracy 2008/10/535 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/1-2/1
2008-07-08 
[IA] I PZP 12/07   Uchwała SN
Monitor Prawa Pracy 2008/7/366 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/19-20/279
2008-02-22 
  • Adres publikacyjny: