Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 21 kwietnia 1999 r.
III ZP 6/99


Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Maria
Mańkowska, Zbigniew Myszka (współsprawozdawca), Stefania Szymańska, Maria
Tyszel, Barbara Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 21 kwietnia 1999 r. wniosku
Ministra Sprawiedliwości skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyż-
szego do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej od-
powiedź na następujące pytanie prawne:


Czy przepis art. 782 § 1, 1a i 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), w brzmieniu
nadanym przez art. 152 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118) ma zastosowanie do
osób, które uzyskały prawo do uposażenia rodzinnego przed dniem 1 stycznia 1999
roku ?

podjął następującą uchwałę:


Przepis art. 782 § 1, 1a i 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze
zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 152 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162,
poz. 1118) nie ma zastosowania do osób, które uzyskały prawo do uposażenia
rodzinnego przed dniem 1 stycznia 1999 r.

U z a s a d n i e n i e


I. Z dniem 1 stycznia 1999 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118), powoływana dalej jako ,,ustawa". Jej artykułem 152 został zmieniony art. 782
ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity
tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) - przepis obowiązujący od 1 stycznia
1998 r. (art. 8 pkt 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o
ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782).
Zmiana jest istotna. Kwota uposażenia rodzinnego ustalana poprzednio w procento-
wej relacji do uposażenia, które pobierał sędzia w stanie spoczynku, obecnie ustala-
na jest w procentowym stosunku do hipotetycznej renty z tytułu całkowitej niezdolno-
ści do pracy jaką otrzymałby sędzia z ubezpieczenia rentowego. Konstrukcyjną czys-
tość przyjętego rozwiązania normatywnego można zasadnie zakwestionować skoro
prawo do pochodnego świadczenia pozaubezpieczeniowego i jego wysokości zostało
uzależnione od spełnienia warunków przewidzianych dla świadczenia wprawdzie
funkcjonalnie zbliżonego jednak przysługującego z ubezpieczenia społecznego -
systemu opartego na filozofii solidaryzmu społecznego, ze wszystkimi stąd wyni-
kającymi konsekwencjami dla charakteru prawnego świadczeń, ich wysokości i źró-
deł finansowania. Odesłanie w zakresie ustalania podstawy wymiaru uposażenia
rodzinnego do przepisów o ustalaniu renty z tytułu niezdolności do pracy wywoła
zapewne duże praktyczne trudności w stosowaniu art. 782 p.u.s.p. Wyłączenie sę-
dziów z systemu ubezpieczenia emerytalnego i rentowego powoduje bowiem, że
prawo do świadczeń oraz ich wysokość nie są w żaden sposób powiązane ze skład-
kami na te ubezpieczenia. W rezultacie ustalenie faktycznej podstawy wymiaru hi-
potetycznej renty sędziego jako ,,przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpie-
czenia" (art. 15 ust. 1 ustawy) nie jest możliwe.

Nowa regulacja już budzi wątpliwości interpretacyjne, w tym zwłaszcza co do
czasowych granic jej obowiązywania. Te ostatnie sformułowane zostały w przedło-
żonym Sądowi Najwyższemu przez Ministra Sprawiedliwości w trybie art. 16 ust. 2 w
związku z art. 13 pkt 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.) pytaniu prawym: ,,czy przepis
art. 782 § 1, 1a i 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów pow-
szechnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art.
152 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118), ma zastosowanie do osób, które uzys-
kały prawo do uposażenia rodzinnego przed 1 stycznia 1999 roku?". W uzasadnieniu
pytania Minister Sprawiedliwości podniosła, że ,,skoro ustawa regulując zasadę
zachowania wysokości przysługujących wcześniej świadczeń z systemu emerytalno-
rentowego nie zawiera normy zachowującej wysokość przysługujących wcześniej
uposażeń rodzinnych, to nowa treść art. 782 u.s.p. ma dotyczyć wszystkich uposażeń
rodzinnych, przysługujących po dniu 1 stycznia 1999 r., zarówno tych, do których
prawo powstało przed dniem, jak nabytych po tym dniu. Art. 782 u.s.p., jako przepis
materialnoprawny ma zastosowanie ,,zarówno do trwających stanów faktycznych i
stosunków prawnych powstałych przed ich wejściem w życie, jak stanów faktycznych
i stosunków prawnych późniejszych". Prawo nie działa w takich sytuacjach wstecz,
bowiem ,,Zmiana sposobu ustalania wysokości uposażenia rodzinnego nie dotyczy
świadczeń należnych przed dniem 1 stycznia 1999 r., a jedynie może powodować
zmianę (obniżenie) świadczeń przysługujących po tej dacie". Poza tym ,,zastosowa-
nie nowej zasady ustalania wysokości uposażeń rodzinnych nabytych przed 1 stycz-
nia 1999 r. spowoduje jednakowe potraktowanie członków rodzin po zmarłych sę-
dziach (...), bez względu na to kiedy nastąpiła śmierć ich żywiciela". Zarazem jednak
Minister Sprawiedliwości zauważa, że gdyby przyjąć, iż wysokość uposażenia ro-
dzinnego stanowi element hipotezy normy z art. 782 p.u.s.p. (obok wymagania speł-
nienia przez członka rodziny zmarłego sędziego warunków przewidzianych w ustawie
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin dla uprawnionych do renty
rodzinnej po ubezpieczonym), to zmianie uległaby od 1 stycznia 1999 r. tylko dyspo-
zycja tej normy. Wobec tego, tak długo jak długo utrzymywałby się drugi z warunków
hipotezy (wysokość uposażenia) nie byłoby możliwe stosowanie ,,nowej" dyspozycji.
Nadto, zgodnie z art. 186, przepisy ustawy mają zastosowanie do wniosków złożo-
nych od dnia jej wejścia w życie. Pytający podniósł także, że w przypadku stosowa-
nia art. 782 p.u.s.p. w nowej wersji do uposażeń rodzinnych przysługujących przed 1
stycznia 1999 r. odebranie uprawnień do uposażenia rodzinnego na podstawie art. 8
ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 98, poz. 607) byłoby
nieracjonalne.

II. Przed udzieleniem merytorycznej odpowiedzi na przedstawione pytanie
rozważenia wymagała kwestia formalna - czy do podjęcia uchwały spełnione zostały
przesłanki z art. 13 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym. Stosowanie art. 782 p.u.s.p.
w nowym brzmieniu nie wywołało bowiem dotychczas rozbieżności w orzecznictwie a
ujawnione w praktyce wątpliwości dotyczą odmiennej wykładni tego przepisu przez
konstytucyjne organy władzy administracyjnej i sądowniczej. Ze względu na przed-
miot pytania i podmioty, których budząca wątpliwości interpretacyjne regulacja doty-
czy Sąd postanowił udzielić na nie odpowiedzi. Wątpliwości Ministra Sprawiedliwości
- organu administracji rządowej w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości
wymagały wyjaśnienia w imię autorytetu sądów - organów sprawujących wymiar
sprawiedliwości.

III. Zgodnie z art. 189 ustawy, osoby, którym w dniu jej wejścia w życie przys-
ługują renty rodzinne na podstawie ustaw wymienionych w art. 195, tj. ustaw z: 27
września 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 31, poz. 145 ze zm.), 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zle-
cenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.), 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), 1
lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154 ze zm.), 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99 ze zm.), 17 maja
1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz.U. Nr 29, poz. 156 ze zm.), 17
(a nie 7 jak w art. 195 pkt 9 ustawy) października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
104, poz. 450 ze zm.) oraz dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz
ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 ze zm.), art. 19a ustawy z
dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
(Dz.U. Nr 36, poz. 206 ze zm.), ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat, oraz o zmianie niektórych ustaw o
zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 92, poz. 540) - zachowują prawo do tych
świadczeń w wysokości ustalonej dotychczas.

W związku z powołanym przepisem, w kontekście pytania prawnego, powstaje
kwestia czy ta przejściowa regulacja dotyczy tylko renty rodzinnej dla osób, którym
świadczenie to przysługuje na podstawie aktów wymienionych w art. 180 ust. 1 czy
także na podstawie innych ustaw, a w konsekwencji czy dotyczy tylko rent rodzin-
nych z ubezpieczenia społecznego czy także rent rodzinnych z zaopatrzenia spo-
łecznego i uposażeń rodzinnych.

Art. 180 ustawy dotyczy tylko rent rodzinnych przyznanych na podstawie
przepisów aktów prawnych w nim wymienionych. Wszystkie te akty i wyłącznie one
przewidywały rentę rodzinną jako świadczenie z ubezpieczenia społecznego. Do dnia
31 grudnia 1998 r. poza systemem ubezpieczeniowym znajdywały się sędziowskie
uposażenia rodzinne i renty rodzinne rodzin funkcjonariuszy tzw. służb
zmilitaryzowanych. Tych ostatnich dotyczy art. 179 ustawy. ,,Od 1 stycznia 1999 r.
emerytury i renty przyznane od uposażeń osiągniętych przed tą datą na podstawie
przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 1 ust. 2, podle-
gają dodatkowej waloryzacji wskaźnikiem 104,3%. Z przepisu tego wynika, że
ustawa nie modyfikuje wysokości świadczeń przyznanych przed 1 stycznia 1999 r.
członkom rodzin zawodowych żołnierzy (na podstawie ustawy z dnia 10 grudnia 1993
r., Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 26 ze zm.) oraz funkcjonariuszy Policji, Urzędu
Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Wię-
ziennej (na podstawie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r., Dz.U. Nr 53, poz. 214 ze
zm.), a tylko zasady ich waloryzacji na przyszłość.

IV. Skoro ustawodawca unormował wysokość przysługujących przed 1 stycz-
nia 1999 r. rent rodzinnych z ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego uprawnione
jest pytanie dlaczego pominął sędziowskie uposażenia rodzinne.

Z braku pozytywnej regulacji co do zachowania (lub utraty) sędziowskich upo-
sażeń rodzinnych w wysokości dotychczasowej, tj. ustalanej od uposażenia sędziego
w stanie spoczynku, można wnosić, jak sugeruje to Minister Sprawiedliwości, o in-
tencji ustawodawcy, by art. 782 p.u.s.p. w nowym brzmieniu objąć po 1 stycznia 1999
r. wszystkie uposażenia rodzinne. Także te przysługujące przed tą datą. Sugerowana
intencja jest prawdopodobna jednak ustawodawca nie dał jej dostatecznie jasnego
wyrazu prawnego.

Brak regulacji międzyczasowej można uzasadnić z większą pewnością racjami
funkcjonalnymi, celowościowymi i systemowymi. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r.,
jak wynika z jej tytułu, reguluje emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Sędziowskie uposażenia rodzinne nie należą ani do przedmiotowego ani do
podmiotowego zakresu jej regulacji. Znajdują się poza polem zainteresowania Zak-
ładu Ubezpieczeń Społecznych ze względów organizacyjnych i Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych z motywów finansowych. Potwierdzeniem zasadności tego rozu-
mowania może być fakt, że oddzielny przepis intertemporalny poświęcony został nie
tylko wojskowym i policyjnym rentom rodzinnym (art. 179), ale też rencie rodzinnej
wdowy po górniku (art. 181). unormowanie w tym zakresie stało się konieczne dlate-
go, że żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Służby Więziennej podlegający do
31 grudnia 1998 r. systemowi zaopatrzeniowemu zostali z dniem 1 stycznia 1999 r.
włączeni do systemu ubezpieczenia rentowego. Górnicy zaś od 1 stycznia 1999 r.
zostali objęci powszechnym systemem ubezpieczenia rentowego, a ustawa z dnia 1
lutego 1983 r., wymieniona wszak w art. 195 pkt 6, a więc i w art. 180 ustawy, nie
tylko kształtowała korzystniejszej od powszechnych warunki nabywania przez żonę
górnika prawa do renty rodzinnej (bez ograniczeń wynikających z art. 41 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.), ale nadto przewidywała zawieszenie prawa do wdowiej renty
górniczej na czas trwania małżeństwa (art. 19 ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin), której to regulacji nie zawierały przepisy innych
ustaw ubezpieczeniowych.

V. Można przyjąć, jak to niektórzy czynią i co stanowi źródło wątpliwości Minis-
tra Sprawiedliwości, że skoro nie ma przepisu intertemporalnego, który stanowiłby o
zachowaniu prawa do sędziowskiego uposażenia rodzinnego w wysokości
dotychczasowej, a są takie przepisy w odniesieniu do rent rodzinnych innych grup
zawodowych, to art. 782 p.u.s.p. w nowej wersji ma zastosowanie także do świad-
czeń przyznanych przed 1 stycznia 1999 r. Interpretacji takiej należy wszakże prze-
ciwstawić następujące argumenty:
1. Uposażenie należne członkom rodziny zmarłego sędziego (sędziego w sta-
nie spoczynku) nie jest rentą rodzinną należną członkom rodziny zmarłego pracow-
nika (emeryta, rencisty). Renta rodzinna to świadczenie z ubezpieczenia społeczne-
go przysługujące z tytułu utraty żywiciela pochodne od świadczenia z ubezpieczenia
społecznego (renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy). Uposażenie rodzinne
jest świadczeniem także pochodnym, ale od świadczenia ze stosunku pracy (uposa-
żenia sędziego - jego wynagrodzenia za pracę). Poza odesłaniem szczegółowym do
przepisów ubezpieczeniowych w zakresie warunków uprawniających członka rodziny
do świadczenia i obliczenia podstawy uposażenia rodzinnego nie ma żadnych innych
normatywnych przesłanek do traktowania uposażenia rodzinnego - odpowiednio czy
przez analogię - jak renty rodzinnej. Funkcjonalne podobieństwo obu tych świadczeń
nie zmienia ich prawnego charakteru i nie uzasadnia przenoszenia zasad oraz
rozwiązań legislacyjnych właściwych stosunkom ubezpieczenia społecznego (renta
rodzinna) na stosunki zobowiązaniowe prawa pracy (uposażenie rodzinne).
2. Według art. 196 ustawy, wchodzi ona w życie z dniem 1 stycznia 1999 r.
Zatem także jej art. 152 zmieniający brzmienie art. 782 p.u.s.p.
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym (art. 2 Kons-
tytucji). Zasada państwa prawa zawiera w sobie trzy co najmniej zasady dotyczące
działania prawa - zaufania obywateli do państwa, z którą łączą się instrumentalnie
zasady ochrony praw słusznie nabytych oraz niedziałania prawa wstecz (tak m.in.
wyrok TK z dnia 17 grudnia 1997 r., sygn. akt K. 22/96, OTK 1997, nr 31, s. 560).
,,Treścią zasady lex retro non agit jest zakaz działania wstecz przepisom prawnym
kształtującym prawa i obowiązki obywateli, jeżeli to prowadzi, lub może prowadzić,
do pogorszenia ich sytuacji prawnej w stosunku do stanu poprzedniego" (por. orze-
czenie z 31 stycznia 1996 r., sygn. akt K. 9/95, OTK 1996, t. I, nr 2, s. 41). Art. 782
p.u.s.p. w nowym brzmieniu niewątpliwie pogarsza sytuację świadczeniobiorców.
Przy tym nie o wysokość kwotową świadczenia idzie. Ta jest bowiem tylko konsek-
wencją zmiany reguł ustalania podstawy wymiaru uposażenia rodzinnego. Problem
więc w konstytucyjności dopuszczalności wstecznego działania zmiany polegającej
na zastąpieniu uposażenia sędziego (sędziego w stanie spoczynku) hipotetyczną
rentą z tytułu jego niezdolności do pracy. Zasada ochrony praw słusznie nabytych
zakazuje stosowania norm prawnych do zdarzeń przeszłych, z którymi prawo nie
wiązało skutków przewidzianych teraz. Niewątpliwie prawo przed 1 stycznia 1999 r.
nie wiązało praw do sędziowskiego uposażenia rodzinnego z rentą sędziego z tytułu
całkowitej jego niezdolności do pracy. Niedziałanie praw wstecz oraz ochrona praw
słusznie nabytych nie są zasadami bezwzględnymi. Dlatego np. nie mają zastoso-
wania, gdy nowo utworzone normy prawne nie są stosowane do zdarzeń zaistniałych
przed ich wejściem w życie, a jedynie modyfikują sytuację prawną podmiotów (por.
orzeczenie z 23 kwietnia 1996 r., K. 29/95, OTK 1996 t. I, nr 4, s. 78). Odstępstwo od
tych ustrojowych zasad wymaga jednak wyraźnego przepisu. Takim przepisem
wprowadzającym odstępstwo od zasady ochrony praw nabytych przez sędziów w
stanie spoczynku i członków ich rodzin jest art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia
1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 98, poz. 607). Trafnie podnosi pytający, że stoso-
wanie art. 782 p.u.s.p. w nowym brzmieniu do uposażeń rodzinnych przysługujących
przed 1 stycznia 1999 r. zniweczyłoby ,,represyjność" tej regulacji względem sędziów
zhańbionych okolicznościami, o których mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 1997 r.
3. Według art. 186 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych, ten akt prawny, a więc i jego art. 152, ma zastosowanie do
wniosków o świadczenia zgłoszonych od 1 stycznia 1999 r. A contrario - nie ma zas-
tosowania do wniosków zgłoszonych przed tą datą. Od tej zasadniczej regulacji jest
wyjątek - ustawa ma zastosowanie do wniosków o świadczenia zgłoszonych przed 1
stycznia 1999 r. jeżeli choćby jeden z warunków do uzyskania prawa do świadczenia
został spełniony poczynając od 1 stycznia 1999 r. (art. 186 ust. 2 pkt 2). Przepis ten
może dotyczyć także rodzinnego uposażenia sędziowskiego. Stanie się tak, gdy
śmierć sędziego nastąpiła przed 1 stycznia 1999 r., uprawniony do świadczenia
członek rodziny zmarłego (np. małżonek) zgłosił o nie wniosek przed tą datą, ale
warunki do przyznania świadczenia spełnił po tej dacie (np. wdowa ukończy 50 lat
lub stanie się niezdolną do pracy).
Wnioski składane po 1 stycznia 1999 r., do których mają zastosowanie nowe
przepisy, mogą dotyczyć rozmaitej materii - zarówno przyznania świadczenia po raz
pierwszy (po spełnieniu warunków przed i po 1 stycznia 1999 r.) jak i zmiany w
świadczeniach przysługujących przed 1 stycznia 1999 r. W tym kontekście wyjaśnie-
nia wymaga pojęci ,,świadczenie przysługujące w dniu wejścia w życie ustawy".
Oprócz określenia ,,świadczenie przysługujące" przepisy przejściowe używają
terminów: ,,świadczenie przyznane", ,,świadczenie, do którego prawo zostało ustalo-
ne", ,,świadczenie uzyskane", ,,świadczenie, do którego prawo uzyskano". Analiza
przepisów ustawy pozwala na konstatację, że renta rodzinna przysługująca to
świadczenie przyznane komuś, uzyskane przez kogoś, świadczenie, do którego
czyjeś prawo zostało ustalone albo do którego ktoś prawo uzyskał. Renta przysłu-
gująca w dniu wejścia ustawy w życie, to świadczenie przyznane decyzją rentową
wydaną przed 1 stycznia 1999 r. Obojętne jest czy świadczenie jest wypłacane
uprawnionemu czy nie. Ważne jest to czy zostało do niego ustalone prawo. Poza
zakresem znaczeniowym tego pojęcia pozostają świadczenia dla osób spełniających
warunki do ich przyznania, uzyskania lub uzyskania do nich prawa. Co do zasady,
nowe przepisy nie mają zastosowania do rent rodzinnych, do których prawo powstało
przed 1 stycznia 1999 r. Chyba, że wniosek o rentę, do której prawo powstało przed
wejściem ustawy w życie zostanie złożony po tej dacie.
Art. 186 ustawy, inaczej niż art. 180, ma zastosowanie do uposażeń sędziows-
kich. W praktyce mogą wystąpić różne stany faktyczne wymagające oceny i
kwalifikacji z uwzględnieniem tego przepisu. Dotychczasowe przepisy będą stoso-
wane, gdy: a) nabycie prawa do uposażenia, wniosek o świadczenie i ustalenie
prawa do świadczenia nastąpiły przed 1 stycznia 1999 r. albo jeżeli b) prawo do
świadczenia powstało i wniosek o nie został złożony przed 1 stycznia 1999 r. , a
ustalenie prawa nastąpiło po 1 stycznia 1999 r. Nowe przepisy znajdują zastosowa-
nie, jeżeli: a) prawo do uposażenia powstało przed 1 stycznia 1999 r., wniosek o
świadczenie został złożony i świadczenie przyznane po 1 stycznia 1999 r., b) nabycie
prawa do uposażenia, wniosek o świadczenie i jego przyznanie zdarzyły się po 1
stycznia 1999 r., c) prawo do uposażenia powstało po 1 stycznia 1999 r., wniosek o
świadczenie zgłoszono przed 1 stycznia 1999 r., przyznano świadczenie po 1 stycz-
nia 1999 r.
Regulacja odnosząc się do osób, które spełniły warunki do nabycia prawa do
świadczenia rodzinnego przed dniem 1 stycznia 1999 r., lecz nie złożyły wniosku o
jego przyznanie przed tą datą wymaga oceny w aspekcie jej zgodności z konstytu-
cyjną zasadą zachowania praw słusznie nabytych. W kwestii tej winien wypowiedzieć
się wiążąco Trybunał Konstytucyjny.
VI. W konkluzji należy stwierdzić, że za utrzymaniem dotychczasowej wyso-
kości (w istocie podstawy wymiaru) uposażeń rodzinnych przysługujących członkom
rodziny sędziego przed 1 stycznia 1999 r. przemawiają: a) treść art. 196 ustawy,
zgodnie z którym ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1999 r.; b) treść art.
186 ustawy, wedle którego przepisy tego aktu maja zastosowanie do wniosków o
świadczenia złożonych poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r.; c) art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej deklarujący, że ,,Rzeczpospolita Polska jest demokratycz-
nym państwem prawnym, (...)" i wynikające z tej deklaracji dotyczące działania prawa
zasady ochrony praw słusznie nabytych oraz nieretroaktywności prawa; d) zastoso-
wanie powyższych zasad do rent rodzinnych wojskowych i policyjnych (art. 179
ustawy) oraz rent rodzinnych przysługujących zarówno na warunkach powszechnych
(art. 180 ustawy) jak i szczególnych (art. 181 ustawy).
Takiej wykładni nie sprzeciwia się zasada równego traktowania ubezpieczo-
nych, bo sędziowskie uposażenie rodzinne nie jest świadczeniem z ubezpieczenia
społecznego i zasady dotyczące tej dyscypliny prawa nie mogą być na nie, przynaj-
mniej wprost, przenoszone. Inną jest kwestia ewidentnego braku aksjologicznej za-
sadności dyferencjacji statusu uprawnionych do sędziowskiego uposażenia rodzin-
nego wedle daty przyznania świadczenia, a ściśle zgłoszenia o nie wniosku. Jednak
z tego tylko względu nie można wykładać przepisów na niekorzyść tych, którym
świadczenia już przysługują (dokonywać równania w dół w imię ujednolicenia sytuacji
prawnej i faktycznej uprawnionych). Zakwestionowania w aspekcie równości wobec
prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) wymaga raczej nowa regulacja.
Ważąc argumenty prawne, logiczne, funkcjonalne, celowościowe oraz aksjo-
logiczne. Sąd Najwyższy na pytanie Ministra Sprawiedliwości udzielił odpowiedzi jak
w uchwale.
========================================