POSTANOWIENIE Z DNIA 4 LISTOPADA 2008 R.
II KO 55/08


Wznowienie postępowania jako nadzwyczajny sposób wzruszania
prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie dotyczy jedynie takich
orzeczeń, które z racji swej prawomocności nie mogą być wzruszone w in-
nym trybie. Dopóki orzeczenie nie jest w tym rozumieniu ostateczne, to za-
równo kasację, jak i wznowienie, w zakresie w jakim brak jest takiej jego
ostateczności, uznać należy za niedopuszczalne. Skoro art. 24 § 1 k.k.w.
zezwala - i to zarówno z urzędu, jak i z inicjatywy stron - na zmianę lub
uchylenie, także formalnie prawomocnego już orzeczenia wykonawczego
wydanego w trybie tego Kodeksu, i to w każdym czasie, jeżeli tylko ujawnią
się nowe lub poprzednio nieznane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia,
to oznacza, iż orzeczenie takie nie jest ostateczne. W konsekwencji elimi-
nuje to możliwość występowania o wznowienie w oparciu o podobny po-
wód, czyli z powołaniem się na nowe fakty lub dowody, a więc na podsta-
wie art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., bez względu na to, jak kwalifikuje te powody
wnioskodawca.

Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk.

Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława R., skazanego z art.178a k.k.,
o wznowienie postępowania, po rozpoznaniu w Izbie Karnej, na posiedze-
niu w dniu 4 listopada 2008 r. zażalenia wnioskodawcy na zarządzenie
Przewodniczącego Wydziału II Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2008
r., o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie

u c h y l i ł zaskarżone zarządzenie i p r z e k a z a ł sprawę Przewodniczą-
cemu Wydziału II Sądu Najwyższego do ponownego rozpoznania

U Z A S A D N I E N I E

Stanisław R., odbywający karę pozbawienia wolności za przestęp-
stwa z art. 178a i 244 k.k., wystąpił w dniu 13 czerwca 2008 r. z własnym
wnioskiem o wznowienie postępowania, przeprowadzonego wobec niego w
trybie art. 117 k.k.w., w przedmiocie zastosowania przymusowego leczenia
z uwagi na uzależnienie od alkoholu, które zakończyło się postanowieniem
Sądu Apelacyjnego z dnia 28 marca 2008 r., utrzymującym w mocy posta-
nowienie Sądu Okręgowego, Wydział Penitencjarny, z dnia 31 stycznia
2008, o skierowaniu go na leczenie odwykowe przeciwalkoholowe. W uza-
sadnieniu swego wniosku, powołując się na art. 540 k.p.k. podał, że w po-
stępowaniu tym dopuszczono się przestępstwa mającego wpływ na treść
orzeczenia, przez kłamliwe opinie: lekarską o jego uzależnieniu i psycholo-
giczną, że pije od lat 90-tych, a nadto, że nie dołączono lub nie uwzględ-
niono należycie niektórych opinii, podnosząc też, że sprawę rozpoznano
bez jego udziału, co narusza w ocenie wnioskodawcy art. 439 § 1 k.p.k. -
czyli jak należy rozumieć pkt 11 tego przepisu. Wnioskodawcę wezwano
zarządzeniem z dnia 15 lipca 2008 r. do uzupełnienia braków pisma odno-
śnie do tzw. przymusu adwokackiego oraz opłaty od wniosku, które pokwi-
tował on dnia 26 sierpnia 2008 r. Następnie, w dniu 3 września 2008 r.
Przewodniczący Wydziału II Sądu Najwyższego odmówił przyjęcia tego
wniosku, z uwagi na nieuzupełnienie tych braków w terminie.
W zażaleniu na to zarządzenie wnioskodawca podniósł, że brak spo-
rządzenia tego wniosku przez adwokata wynika z ,,utrudnienia kontaktu
osobistego i dostępu do mediów", stąd często korespondencję swą podej-
muje ,,za pośrednictwem osoby (...) zaufanej", a wyjątkowo to zażalenie
kieruje oficjalną drogą ,,dla zachowania ustawowego terminu 7 dni" oraz że
o obrońcę z urzędu prosił już w postępowaniu przez Sądem Okręgowym i
go nie otrzymał. Przytaczając argumenty, jak w osobistym wniosku o
wznowienie oraz powołując się na orzecznictwo ETPC odnośnie prawa do
obrony wnosił ,,o zajęcie stanowiska" w tej sprawie i ,,przedłużenie terminu
na uzupełnienie wniosku, jeżeli temat jest aktualny i nieodzowny", jedno-
cześnie podnosząc, że termin 7-dniowy jest dla niego niewystarczający, ,,z
racji pośrednictwa osoby zaufanej dla sporządzenia w/w wniosku".
Rozpoznając to zażalenie Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Jak wynika z akt sprawy wnioskodawca pokwitował odbiór zarządze-
nia z dnia 15 lipca 2008 r., wzywającego go do uzupełnienia braków for-
malnych wniosku, w dniu 26 sierpnia 2008 r., a tak długi okres przekazy-
wania tej decyzji był związany z faktem przenoszenia go do innego zakładu
karnego. Już jednak w dniu 28 sierpnia 2008 r. przekazał on poprzez Za-
kład Karny swoją odpowiedź na to zarządzenie, w której wnosił o zwolnie-
nie od opłaty od wniosku oraz ustanowienie mu adwokata z urzędu, gdyż -
jak podniósł - ,, ze względów finansowych i izolację" nie jest w stanie usta-
nowić obrońcy z wyboru, a w grudniu 2007 r. został przez dyrektora Zakła-
du Karnego ,,wycofany (...) z pracy". Pismo to, ze stemplem pocztowym z
datą 1 września 2008 r., dotarło do Sądu Najwyższego dopiero dnia 4
września 2008 r. Powyższe wskazuje, że decyzja wydana w dniu 3 wrze-
śnia 2008 r., formalnie prawidłowa, nie uwzględniała jednak występujących
w praktyce okresów przekazywania pism przez pocztę, jakie w tej sprawie
miały miejsce, i przez to była przedwczesna. Autor wniosku dotrzymał bo-
wiem terminu procesowej reakcji na wezwanie sądu, tyle tylko, że z przy-
czyn od niego niezależnych i zbytni pośpiech sądu, pismo to dotarło do or-
ganu procesowe w dzień po wydaniu zaskarżonego zarządzenia. W piśmie
tym wnioskodawca wystąpił o ustanowienie mu obrońcy z urzędu dla speł-
nienia wymogu przymusu adwokackiego, wskazując określone argumenty
za taką prośbą, jak i przyszłą odnośnie opłaty od wniosku, choć wymagają
one jeszcze stosownego sprawdzenia, co do ich zgodności z rzeczywistym
stanem rzeczy.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone zarządzenie i
przekazał sprawę - tj. kwestię przyjęcia wniosku o wznowienie oraz rozwa-
żenia wniosku odnośnie do ustanowienia obrońcy z urzędu, a następnie
ewentualnie zwolnienia od opłaty od wniosku - do ponownego rozpoznania
Przewodniczącemu Wydziału II Sądu Najwyższego.
Na tle tej sprawy pojawia się jednak także kwestia dopuszczalności w
ogóle wniosku o wznowienie, w odniesieniu do postępowań prowadzonych
w trybie określonym w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego, a ta-
kiego dotyczy właśnie niniejszy wniosek. Instytucja wznowienia prawomoc-
nie zakończonego postępowania jest bowiem uregulowana w Kodeksie po-
stępowania karnego, a stosownie do art. 1 § 2 k.k.w. w postępowaniu wy-
konawczym stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania kar-
nego, ale jedynie w kwestiach nie uregulowanych w Kodeksie karnym wy-
konawczym. Tymczasem, Kodeks ten zawiera art. 24, zgodnie z którym;
,,Jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nieznane okoliczności istotne dla
rozstrzygnięcia, sąd może w każdym czasie zmienić lub uchylić poprzednie
postanowienie" (§ 1). Nie budzi przy tym wątpliwości, że wskazana reguła
wzruszalności orzeczeń wydawanych w trybie i na podstawie Kodeksu kar-
nego wykonawczego, dotyczy zwłaszcza orzeczeń prawomocnych (zob.
np. S. Pawela: Kodeks karny wykonawczy. Praktyczny komentarz, War-
szawa 1999, s.105; T. Szymanowski, Z. Świda: Kodeks karny wykonawczy.
Komentarz, Warszawa 1998, s. 64) i nie stanowiąc środka zaskarżenia jest
jednak środkiem kontroli, który może być inicjowany przez strony, jak i po-
dejmowany przez sąd z urzędu (zob. K. Postulski w: Z. Hołda, K. Postulski:
Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005, s.168). Instytucja
wskazana w art. 24 § 1 k.k.w. odnosi się przy tym do wszystkich orzeczeń
wykonawczych, wydanych na podstawie przepisów tego Kodeksu (a więc i
wydanych w oparciu o art. 117 k.k.w.), w tym także, gdy ich materialna
podstawa jest zawarta w Kodeksie karnym, jeżeli tylko tryb postępowania
określają przepisy Kodeksu karnego wykonawczego, ale już nie, jeżeli są
to rozstrzygnięcia w kwestiach proceduralnych, wydawane na podstawie
przepisów Kodeksu karnego wykonawczego (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 marca 1996 r., III KRN 1/96, OSNKW 1996, z. 5-6,
poz. 26; zob. też K. Postulski, Glosa, OSP 1996, nr 10, poz.158, tenże w:
Z. Hołda, K. Postulski: Kodeks..., op. cit., s.169; T. Szymanowski, Z. Świda:
Kodeks..., op. cit., s.54-65).
Zasadnie więc w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego
2003 r. (V KK 241/02, OSNKW 2003, z. 5-6. poz. 49) wskazano, że niedo-
puszczalna jest kasacja (podmiotów, o jakich mowa w art. 521 k.p.k.) od
prawomocnych postanowień sądu wydawanych w postępowaniu wyko-
nawczym w zakresie, w jakim mogą one być korygowane w trybie przewi-
dzianym w art. 24 § 1 k.k.w. Unormowane w Kodeksie postępowania kar-
nego wznowienie postępowania jest obok kasacji drugim kodeksowym
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnych orzeczeń sądu koń-
czących postępowanie sądowe. Stosownie do art. 540 k.p.k. jest ono moż-
liwe w czterech sytuacjach: a) jeżeli w związku z postępowaniem dopusz-
czono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że
mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia (§ 1 pkt 1), z tym wszak, że
wymaga się wówczas, aby przestępstwo to zostało już stwierdzone pra-
womocnym wyrokiem skazującym, chyba że wyrok taki nie może zapaść z
uwagi na przeszkody procesowe z art. 17 § 1 pkt 3-11 k.p.k. lub zawiesze-
nie procesu, a wnioskodawca powinien wtedy wskazać wyrok skazujący
lub orzeczenie o umorzeniu bądź o zawieszeniu postępowania (art. 541
k.p.k.), b) gdy po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody
nieznane przedtem sądowi, wskazujące na niesłuszne lub zbyt surowe ska-
skazanie albo błędne przypisanie oskarżonemu popełnienia czynu (§ 1 pkt
2), c) jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub
uległ zmianie przepis będący podstawą skazania lub warunkowego umo-
rzenia postępowania (§ 2) oraz d) gdy wynika to z orzeczenia organu mię-
dzynarodowego działającego na podstawi umowy ratyfikowanej przez Pol-
skę (§ 3).
Uwzględniając wskazaną wcześniej ,,odpowiedniość" stosowania
przepisów Kodeksu postępowania karnego na gruncie postępowań przewi-
dzianych w prawie karnym wykonawczym, wyraźnie widać podobieństwo
między art. 24 § 1 k.k.w. a podstawą wznowieniową z art. 540 § 1 pkt 2
k.p.k. (podaną wyżej w pkt b). Na gruncie poprzedniej kodyfikacji i odpo-
wiednika obecnego art. 24 § 1 k.k.w., czyli art. 26 § 1 k.k.w. z 1969 r., w
orzecznictwie wskazywano, że Kodeks karny wykonawczy nie reguluje in-
stytucji wznowienia postępowania, a art. 26 przewiduje wprawdzie instytu-
cję zbliżoną do wznowienia, jednak nie może być uznany za regulujący to
zagadnienie w postępowaniu wykonawczym (zob. uzasadnienie uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1977 r., VII KZP 31/76, OSNKW 1977,
z. 4-5, poz. 36; zob. też S. Lelental: Kodeks karny wykonawczy. Komen-
tarz, Warszawa 2001, s.115). Już pod rządem obecnie obowiązującego
kodeksu wskazuje się wszak, że postanowienie o zmianie lub uchyleniu
prawomocnego orzeczenia w stadium wykonawczym w trybie art. 24 § 1
k.k.w. jest podobne do czynności o wznowienie z rozdziału 56 Kodeksu
postępowania karnego, gdyż też wymaga ustalenia, o jakie nowe lub po-
przednio nieznane okoliczności chodzi, czy są one prawdziwe i czy mają
istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, a więc czy spowodowałyby wydanie
orzeczenia o odmiennej treści (zob. S. Lelental. Kodeks..., op. cit., s.115;
zob. też postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 lipca 1999
r., II AKz 284/99, KZS 1999, nr 6-7, poz. 50), a ostatnio również, że karno-
procesowa instytucja wznowienia postępowania w odniesieniu do posta-
nowień wydanych w postępowaniu wykonawczym w oparciu o przepisy
Kodeksu karnego wykonawczego, z uwagi na art. 24 § 1 k.k.w., może mieć
miejsce tylko w oparciu o art. 540 § 1 pkt 1 oraz § 2 i 3 k.p.k., a nadto art.
542 § 3 k.p.k. (zob. K. Postulski w: Z. Hołda, K. Postulski: Kodeks..., op.
cit., s.172; zob. też K. Postulski, Glosa do postanowienia SN z dnia 5 lute-
go 2003 r., V KK 241/02, PS 2004, nr 2, s. 159).
Wznowienie postępowania jako nadzwyczajny sposób wzruszania
prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie dotyczy - tak jak i
drugi z tych środków, czyli kasacja - jedynie takich orzeczeń, które z racji
swej prawomocności nie mogą być wzruszone w innym trybie, a różnica
między obu tymi środkami dotyczy jedynie ich podstaw i kręgu podmiotów
uprawnionych do ich wniesienia. Dopóki jednak orzeczenie nie jest w tym
rozumieniu ostateczne, to zarówno kasację, jak i wznowienie, w zakresie w
jakim brak jest owej jego ostateczności, uznać należy za niedopuszczalne.
Jest zaś ono nieostateczne, jeżeli mimo swej prawomocności formalnej
może być skorygowane w innej procedurze, w zakresie w jakim może dojść
do tej korekty. Skoro art. 24 § 1 k.k.w. zezwala - i to zarówno z urzędu, jak
i z inicjatywy stron - na zmianę lub uchylenie, także formalnie prawomoc-
nego już orzeczenia wykonawczego wydanego w trybie tego Kodeksu, i to
w każdym czasie, jeżeli tylko ujawnią się nowe lub poprzednio nieznane
okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, to oznacza, iż orzeczenie takie nie
jest ostateczne. W konsekwencji eliminuje to możliwość występowania o
wznowienie w oparciu o podobny powód, czyli z powołaniem się na nowe
fakty lub dowody, a więc na podstawie art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., bez wzglę-
du na to jak kwalifikuje owe powody sam wnioskodawca. Wprawdzie w art.
24 § 1 k.k.w. mowa jest jedynie o ,,nowych lub nie znanych dotąd okolicz-
nościach", a nie o dowodach, ale i one muszą wynikać z jakich dowodów
(np. dokumentów), gdyż to w oparciu o nie kształtuje się ustalenia faktycz-
ne, także dla podejmowania decyzji w postępowaniach wykonawczych w
trybie Kodeksu karnego wykonawczego. Na gruncie instytucji wznowienia
postępowania przyjmuje się przy tym, że przez nowe fakty lub dowody ro-
zumie się wszelkie nowo ujawnione dowody (fakty), a nie tylko te, o których
sąd uprzednio w ogóle nie wiedział, czyli również takie, o których wiedział,
lecz z którymi się nie zapoznał i ich nie uwzględnił, chodzi tu bowiem ,,nie o
wiedzę sądu o istnieniu jakiegoś dowodu, lecz treść tego dowodu" (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1982 r., II KZ 30/82,
OSNKW 1982, z. 6, poz. 36 i aprob. A. Murzynowski, Glosa, OSPiKA 1983,
nr 4, s.223; zob. też P. Hofnański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępo-
wania karnego, Komentarz, Warszawa 2007, t. III, s.304). W konsekwencji
,,nowe" fakty (lub dowody) w rozumieniu art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., to także
okoliczności ,,poprzednio nie znane" w rozumieniu art.24 § 1 k.k.w. Wzno-
wienie postępowania przeprowadzonego w trybie Kodeksu karnego wyko-
nawczego nie jest natomiast wykluczone w oparciu o pozostałe powody
wznowienia, stosowane tu odpowiednio, czyli na podstawie art. 540 § 1 pkt
1 i § 2-3 k.p.k. oraz art. 542 § 3 k.p.k.
W konsekwencji Przewodniczący Wydziału SN, rozpoznając ponow-
nie tę sprawę, czyli kwestię przyjęcia wniosku o wznowienie w kontekście
pisma wnioskodawcy z dnia 28 sierpnia 2008 r., powinien też jednak roz-
ważyć, czy w świetle powodów podawanych jako podstawa wznowienia
wniosek ten jest w ogóle dopuszczalny. Jakakolwiek zmiana zaskarżonego
zarządzenia na niekorzyść skarżącego odnośnie podstaw odmowy przyję-
cia wniosku jest natomiast niemożliwa w trybie odwoławczym, z uwagi na
zakaz reformationis in peius (art. 434 § 1 k.p.k.) oraz zakaz zmiany orze-
czenia w takim kierunku poza granicami zarzutów środka odwoławczego
(art. 440 k.p.k.). Jedynie wniosek prawnie dopuszczalny powinien dawać
asumpt do podejmowania dalszych decyzji odnośnie jego formalnych wy-
mogów skuteczności procesowej, gdyż za zbędne uznać należy domaga-
nie się od wnioskodawcy dopełnienia np. wymogu przymusu adwokackiego
czy uiszczenia opłaty, jeżeli środek zaskarżenia jest, także tylko z uwagi na
wskazywane w nim powody jego wnoszenia, prawnie niedopuszczalny. Z
drugiej jednak strony tam, gdzie istnieją w tej materii zasadne wątpliwości
(tu np. odnośnie podstawy wznowienia z art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k.), wynika-
jące także z faktu, że wniosek o wznowienie pochodzi od samej strony, a
osoba fachowa, która dla zapewnienia procesowej skuteczności powinna
go jednak, zgodnie wymogami prawa, sporządzić, może rozwiać wątpliwo-
ści w tej materii, można uznać za zasadne także podjęcie decyzji odnośnie
powołania takiej osoby z urzędu, jeżeli tylko wykazany zostanie warunek jej
ustanowienia, określony w art. 87 § 1 k.p.k. i dopiero później dokonać oce-
ny dopuszczalności wniosku, gdy zostanie on w ogóle przez nią sporzą-
dzony. Niezależnie od powyższego, z uwagi na zawartą we wniosku wła-
snym Stanisława R. informację o rzekomym uchybieniu z art. 439 § 1
k.p.k., ponieważ nie może to być powodem do wznowienia na wniosek
strony, lecz powinno być rozważone z urzędu, niezbędne jest odrębne
przekazanie tej kwestii na posiedzenie Sądu Najwyższego, jako że nie
można jej rozstrzygnąć w trybie niniejszego postępowania odwoławczego.
Mając to wszystko na uwadze orzeczono jak na wstępie.