Postanowienie z dnia 17 sierpnia 2000 r., II CKN 888/00

Mocodawca nie może w zażaleniu na postanowienie o umorzeniu
postępowania skutecznie odwołać na podstawie art. 93 k.p.c. oświadczeń
pełnomocnika złożonych w ugodzie sądowej.

Przewodniczący: Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Maria Grzelka, Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 17 sierpnia 2000 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z powództwa Ryszarda K. przeciwko Skarbowi Państwa -
Sądowi Okręgowemu w Sieradzu o odszkodowanie na skutek kasacji powoda od
postanowienia Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 stycznia 2000 r.,
postanowił oddalić kasację i zasądzić od Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego w Sieradzu na rzecz adwokata Dominika C., prowadzącego
Kancelarię Adwokacką w S., kwotę 3000 zł tytułem nie opłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 7 stycznia 2000 r. oddalił
zażalenie powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 14
września 1999 r. o umorzeniu postępowania, wydane w następstwie ugody
sądowej, którą ustanowiony dla powoda adwokat zawarł z pozwanym Skarbem
Państwa na rozprawie sądowej pod nieobecność powoda, prawidłowo
powiadomionego o jej terminie.
Według Sądu Apelacyjnego, ustanowiony adwokat był umocowany -
stosownie do przepisów art. 118 i art. 91 pkt 4 k.p.c. - do zawarcia w imieniu
powoda ugody. Skoro ponadto ugoda ta nie pozostaje w sprzeczności z prawem ani
zasadami współżycia społecznego oraz nie stanowi obejścia prawa, nie są też
podnoszone wady oświadczeń woli stanowiących składnik ugody, istniały podstawy
do uznania jej za dopuszczalną i wydania postanowienia o umorzeniu
postępowania.
W kasacji opartej na podstawie naruszenia przepisów art. 91 pkt 4 w związku
z art. 118 i art. 355 k.p.c. przez uznanie, że ustanowiony dla powoda pełnomocnik
nie przekroczył zakresu umocowania zawierając ugodę sądową, a także naruszenia
art. 93 k.p.c. przez jego niezastosowanie, powód wnosił o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz postanowienia Sądu Okręgowego o umorzeniu postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest uzasadniona. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla
strony zwolnionej od kosztów sądowych jest równoznaczne z udzieleniem
pełnomocnictwa procesowego (art. 118 k.p.c.). Oznacza to, że przy ocenie zakresu
pełnomocnictwa oraz relacji zachodzących pomiędzy stroną a wyznaczonym dla
niej adwokatem, będą miały zastosowanie wprost bądź odpowiednio przepisy
dotyczące pełnomocników procesowych (art. 86-97 k.p.c.).
Zgodnie z art. 91 pkt 4 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego
prawa m.in. umocowanie do zawarcia ugody, jeżeli czynność ta nie została przez
mocodawcę wyłączona. Odpowiednie zastosowanie tego przepisu do stosunku
pełnomocnictwa procesowego powstałego wskutek ustanowienia dla strony
adwokata, prowadzi do wniosku, że w celu skutecznego ograniczenia
pełnomocnictwa w zakresie dotyczącym możliwości zawarcia ugody, strona musi
złożyć w tym przedmiocie stosowne oświadczenie woli. Powód nie złożył takiego
oświadczenia. Nie jest nim - wbrew twierdzeniom zawartym w kasacji - pismo z
dnia 3 lipca 1999 r., stanowiące w istocie odwołanie oświadczenia jego
pełnomocnika o cofnięciu pozwu w stosunku do pozwanego Jana A.
Wbrew stanowisku autora kasacji, który odwołał się do argumentacji
przedstawionej w glosach do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia
1995 r., III CZP 43/95 (OSNC 1995, nr 9, poz. 122, OSP 1996, nr 5, poz. 85),
oświadczenie powoda złożone w zażaleniu na postanowienie o umorzeniu
postępowania, stwierdzające, że ustanowiony dla niego adwokat, zawierając z
pozwanym Skarbem Państwa ugodę, przekroczył zakres pełnomocnictwa, nie może
być potraktowane jako odwołanie składających się na treść ugody sądowej
oświadczeń jego pełnomocnika (art. 93 k.p.c.). Przesłanki zarzutu przekroczenia
przez pełnomocnika zakresu umocowania oraz podstawy odwołania oświadczenia
pełnomocnika, o jakim stanowi art. 93 k.p.c., są bowiem zupełnie różne. Nie można
więc zarzutu naruszenia art. 93 k.p.c. przez jego niezastosowanie uzasadniać
twierdzeniem o przekroczeniu zakresu umocowania.
Kasacja jest bezzasadna nie tylko ze względu na wadliwe uzasadnienie
podstawy, na której została oparta. Przepis art. 93 k.p.c. nie mógł w ogóle mieć
zastosowania przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny zażalenia powoda, skoro
sytuacja procesowa przewidziana tym przepisem nie zaistniała w postępowaniu
przed Sądem pierwszej instancji. Powód jako "nie stawający jednocześnie z
pełnomocnikiem", nie mógł niezwłocznie odwoływać oświadczeń swego
pełnomocnika.
Odwołanie na podstawie art. 93 k.p.c. oświadczeń pełnomocnika, zawartych w
ugodzie sądowej, tym bardziej nie może nastąpić w zażaleniu na postanowienie o
umorzeniu postępowania. Stanowisko takie nie dezawuuje tezy przytoczonej
uchwały Sądu Najwyższego, w której stwierdza się, że dopuszczalne jest zażalenie
strony na postanowienie sądu umarzające postępowanie, wydane na skutek
cofnięcia pozwu przez pełnomocnika tej strony. Zawarta w uzasadnieniu uchwały
konkluzja, że nie byłoby też wyłączone prostowanie lub odwoływanie przez
mocodawcę oświadczeń jego pełnomocnika we wniesionym w terminie zażaleniu,
może być wprawdzie, zważywszy na akcentowane kryterium "niezwłoczności",
pojmowana jako wynik interpretacji art. 93 k.p.c., tym niemniej nie istnieją podstawy
do takiego rozumienia omawianej uchwały.
Brak akceptacji dla szerokiego interpretowania art. 93 k.p.c. wynika
z charakteru tego przepisu oraz istoty pełnomocnictwa. W literaturze prawniczej
podkreśla się, że przepis art. 93 k.p.c. należy traktować jako wyjątek od zasady
wynikającej z samej istoty pełnomocnictwa, w myśl której czynności dokonane
przez pełnomocnika w granicach umocowania pociągają za sobą skutki
bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 § 2 k.p.c.). Jedynie wtedy, gdy strona
staje w procesie jednocześnie ze swym pełnomocnikiem, może prostować lub
odwoływać oświadczenia składane przez swego pełnomocnika. Strona może też
odwoływać oświadczenia i wnioski swego pełnomocnika zawarte w jego piśmie
procesowym. Określenie "niezwłocznie" oznacza wówczas najbliższe po wniesieniu
pisma posiedzenie sądowe.
Odwołanie oświadczenia na podstawie art. 93 k.p.c. nie może natomiast
stanowić uzasadnienia (podstawy) zażalenia na postanowienie o umorzeniu
postępowania, które wydane zostało na skutek podjętych czynności dyspozycyjnych
przez pełnomocnika strony. Wniosek taki zasługuje na obronę zwłaszcza w sytuacji,
gdy czynności dyspozycyjne kryją lub są wprost także oświadczeniami woli o
znaczeniu materialnoprawnym. Taki charakter ma właśnie ugoda sądowa.
Oświadczenia stanowiące jej treść są czynnościami zarówno procesowymi, jak i
materialnoprawnymi, podlegającymi ocenie według przepisów o postępowaniu
cywilnym oraz przepisów prawa cywilnego. Podwójna natura prawna ugody
sądowej oraz przyjęta w kodeksie postępowania cywilnego (art. 223 § 2 k.p.c.)
konstrukcja kontroli ugody sądowej, powodują, że przepis art. 93 k.p.c. nie może
być podstawą odwołania złożonych w niej oświadczeń pełnomocnika strony.
Wobec tego, że w kasacji, podobnie jak w zażaleniu rozpoznanym przez Sąd
Apelacyjny, brak jest innych zarzutów, które uzasadniałyby tezę o wystąpieniu
przyczyny skutkującej odwołanie tychże oświadczeń, uznać należało, iż przepis art.
355 k.p.c. - powołany przez autora kasacji tylko w powiązaniu z art. 93 k.p.c. - nie
został naruszony. Poza rozważaniami pozostać zatem musiała kwestia uprawnienia
powoda do odwołania ugody jako czynności procesowej (art. 223 § 2 w związku z
art. 203 § 4 k.p.c.)
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 39312 k.p.c.) i
orzekł o kosztach nie opłaconej pomocy prawnej, udzielonej powodowi z urzędu, na
podstawie § 21, 25 w związku z § 15 ust. 4 pkt 2 i § 7 pkt 7 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.).