Postanowienie SN - I CK 263/05
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:I CK 263/05
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/136
Data wydania:2005-10-26
Postanowienie z dnia 26 października 2005 r., I CK 263/05

Forma pisemna zastrzeżona w art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji o jurysdykcji
i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych,
sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz.
132) jest - w razie zamieszczenia klauzuli dotyczącej jurysdykcji krajowej w
ogólnych warunkach wydrukowanych na odwrotnej stronie dokumentu
umowy - zachowana tylko wtedy, gdy podpisany przez obie strony tekst
umowy wyraźnie odsyła do tych warunków.

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sędzia SA Aleksandra Marszałek

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "B.", spółki z o.o. w S. przeciwko
"N.P.", spółce z o.o. w W. i "N.D." GmbH N. o nakazanie i zapłatę, po rozpoznaniu
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 26 października 2005 r. kasacji
strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6
stycznia 2005 r.
oddalił kasację oraz zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej "N.D."
GmbH kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powódka na rozprawie w dniu 12 marca 2003 r. wniosła o dopozwanie "N.D."
GmbH. Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 3 listopada 2003 r. wezwał tę spółkę,
mającą siedzibę w Niemczech, do wzięcia udziału w sprawie, zarzuciła ona jednak
brak jurysdykcji krajowej. Powołała się na klauzulę ustanawiającą w sporach między
stronami, wynikłych z zawartej przez nie umowy sprzedaży, właściwość sądu w
Düsseldorfie, oraz na art. 17 Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń
sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16
września 1988 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132 - dalej: ,,Konwencja lugańska"), i
art. 1099 k.p.c.
Sąd Okręgowy zarzut uwzględnił i postanowieniem z dnia 11 października
2004 r. odrzucił pozew w stosunku do "N.D.".
Zażalenie powódki na to postanowienie zostało oddalone przez Sąd
Apelacyjny postanowieniem z dnia 6 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że z
akt sprawy wynika, iż w dniu 27 stycznia 1999 r. strony posługując się drukiem
firmowym "N.D." zawarły umowę sprzedaży; powódka kupiła rzeczy na potrzeby
prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Na pierwszej stronie druku,
poniżej danych adresowych i rejestrowych stron, a powyżej ich podpisów i
pieczątek, znajduje się zastrzeżenie, że zamówienie towarów przez powódkę
nastąpiło ,,na podstawie wydrukowanych na odwrocie warunków handlowych".
Powódka, podpisując zamówienie odwołujące się do zamieszczonych na odwrocie
ogólnych warunków, przewidujących właściwość sądu w Düsseldorfie w sporach
wynikających z umowy zawartej przez strony, wyraziła zgodę na włączenie tych
warunków do treści umowy. Podpisanie przez powódkę umowy bez przeczytania i
zrozumienia jej treści nie daje podstaw do tego, aby uznać niektóre jej
postanowienia za nieobowiązujące.
Skarżąc postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 6 stycznia 2005 r., powódka
jako podstawy kasacyjne przytoczyła naruszenie art. 1105 § 1 k.p.c. przez
nieuwzględnienie, że umowa stron dotycząca jurysdykcji krajowej została
podpisana przez osobę nieupoważnioną do reprezentowania "N.D.", oraz
naruszenie art. 17 Konwencji lugańskiej przez przyjęcie, że umowa stron dotycząca
jurysdykcji krajowej spełnia wymagania tego przepisu. Umowa ta została
sporządzona w języku niemieckim, a negocjacje były prowadzone w języku polskim
i w ich toku nie poruszano kwestii jurysdykcji, dlatego albo powódka została
wprowadzona w błąd, albo klauzula dotycząca jurysdykcji krajowej nie jest w ogóle
wyrazem woli stron.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Od dnia 1 maja 2004 r., tj. od daty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej
(zob. oświadczenie rządowe z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie mocy
obowiązującej Traktatu dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii
Europejskiej, podpisanego w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r., Dz.U. Nr 90, poz.
865), zaczęło obowiązywać m.in. rozporządzenie Rady nr 44/2001 z dnia 22
grudnia 2000 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach
cywilnych i handlowych (Dz. Urz.UE L12 z dnia 16 stycznia 2001 r., s. 1 - dalej:
,,rozporządzenie nr 44/2001"). (...) Pomimo że Sąd Okręgowy orzekał o odrzuceniu
pozwu w stosunku do "N.D." w dniu 11 października 2004 r., czyli już po uzyskaniu
przez to rozporządzenie mocy obowiązującej w Polsce, to nie mogło ono mieć
zastosowania w sprawie, ponieważ według art. 66 ust. 1 tego rozporządzenia jego
przepisy jurysdykcyjne sądy państwa członkowskiego mogą stosować tylko do tych
powództw, które zostały wytoczone po jego wejściu w życie w tym państwie, a
pozwanie "N.D." przed sąd polski nastąpiło jeszcze w 2003 r. (zob. art. 198 § 1
k.p.c.).
Rozstrzygając o przesłance jurysdykcji krajowej w sprawie pomiędzy powódką
a pozwaną "N.D.", Sądy obu instancji trafnie uznały za podstawę oceny w tym
względzie przepis art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji lugańskiej (zob. art. 91 ust. 2
Konstytucji oraz art. 1096 k.p.c.), która weszła w życie w stosunku do Niemiec w
dniu 1 marca 1995 r., a w stosunku do Polski w dniu 1 lutego 2000 r. (zob.
oświadczenie rządowe z dnia 31 grudnia 1999 r. w sprawie ratyfikacji przez
Rzeczpospolitą Polską Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych
w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16 września
1988 r., Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz. 133). Według tego przepisu, jeżeli strony, z
których przynajmniej jedna ma miejsce zamieszkania na terytorium umawiającego
się państwa, uzgodniły, że sąd lub sądy umawiającego się państwa powinny
rozstrzygać spór już wynikły albo mogący wyniknąć z określonego stosunku
prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję wyłączną; taka umowa
dotycząca jurysdykcji musi być zawarta w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej
na piśmie. Zgodnie zaś z art. 54 akapit 1 Konwencji, jej przepisy dotyczące
jurysdykcji mają zastosowanie do tych powództw, które zostały wytoczone w
umawiającym się państwie po wejściu w nim w życie tej konwencji.
Nie ulega wątpliwości spełnienie w sprawie wymagania art. 17 ust. 1 lit. a
Konwencji lugańskiej dotyczącego oznaczenia sporu mogącego wyniknąć z
określonego stosunku prawnego oraz wymagania dotyczącego miejsca
zamieszkania jednej ze stron umowy o jurysdykcję w państwie należącym do
omawianej Konwencji (zob. orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13
listopada 1979 r., Sanicentral - R. Collin, Rs 25/79, dotyczące art. 17 konwencji
brukselskiej, na które powołuje się A-M. Rouchaud, Jurysdykcja umowna,
,,Kwartalnik Prawa Prywatnego" 1999, nr 4, s. 730, przyp. 1, co do traktowania dla
celów Konwencji lugańskiej siedziby spółek na równi z zamieszkaniem osób
fizycznych - por. art. 53 tej Konwencji).
Za spełnione trzeba uznać również wymagania art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji
lugańskiej co do formy umowy o jurysdykcję. Dokonane w sprawie ustalenia
faktyczne dawały podstawę do stwierdzenia zachowania przez strony formy
pisemnej, o której mowa w tym przepisie.
Dokonując wykładni wymienionego przepisu w zakresie odnoszącym się do
formy, należało mieć na względzie orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości
dotyczące art. 17 wcześniejszej, zbieżnej co do treści z Konwencją lugańską,
Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i
handlowych, sporządzonej w Brukseli dnia 27 września 1968 r., oraz orzecznictwo
sądów innych państw w sprawach rozstrzyganych na podstawie Konwencji
lugańskiej. W preambule do protokołu nr 2 do Konwencji lugańskiej, stanowiącego
zgodnie z art. 65 tej konwencji jej integralną część, wskazano, że negocjując
zawarcie Konwencji lugańskiej miano na względzie orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości dotyczące Konwencji brukselskiej sprzed podpisania Konwencji
lugańskiej, tj. sprzed dnia 16 września 1988 r., z czego wynika nakaz uwzględniania
wspomnianego orzecznictwa przez sądy państw będących stronami Konwencji
lugańskiej. Zgodnie zaś z art. 1 i 2 powyższego protokołu, sądy każdego państwa
będącego stroną Konwencji lugańskiej powinny podczas jej stosowania
uwzględniać zasady wynikające z orzeczeń sądów ostatniej instancji pozostałych
państw nią związanych i zasady wynikające z innych - o szczególnym znaczeniu -
prawomocnych orzeczeń sądów tych państw. Ponadto państwa będące członkami
Wspólnot Europejskich, podpisując Konwencję lugańską złożyły deklarację, że
uznają za wskazane, aby Trybunał Sprawiedliwości przy wykładni konwencji
brukselskiej uwzględniał zasady wynikające z orzecznictwa dotyczącego Konwencji
lugańskiej, a państwa będące członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego
Handlu deklarację, że uznają za wskazane, aby ich sądy przy wykładni Konwencji
lugańskiej uwzględniały zasady wynikające z orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości i sądów państw członkowskich Wspólnot Europejskich, dotyczące
postanowień konwencji brukselskiej, które co do swej istoty zostały przejęte przez
Konwencję lugańską. Wskazane deklaracje mają status dokumentów, o których
mowa w art. 31 pkt 2 lit. b Konwencji o prawie traktatów, sporządzonej w Wiedniu
dnia 23 maja 1969 r. (Dz.U. z 1990 r. nr 74, poz. 439).
W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (zob. przede wszystkim wyrok z
dnia 14 grudnia 1976, Rs 24/76, w sprawie Colzani - Rüwa, ,,Neue Juristische
Wochenschrift" 1977, nr 11, s. 494 i ECR 1976, s.1831) oraz sądów najwyższych
państw będących stronami Konwencji lugańskiej lub Konwencji brukselskiej (zob.
np. wyrok szwajcarskiego Sądu Federalnego z dnia 7 sierpnia 2001 r., 4 C.
163/2001/rnd, http://www.curia.eu.int/common/recdoc/
convention/en/tableau/2003.htm, wyrok austriackiego Sądu Najwyższego z dnia 29
sierpnia 2000 r., 1Ob149/00v, http://www.curia.eu.int/common/recdoc/
convention/en/tableau/2001.htm, wyrok austriackiego Sądu Najwyższego z dnia 30
marca 2001 r., 7 Ob. 320/00k, ,,Ősterrechisches Recht der Wirtschaft" 2001, z. 11,
s. 671, wyrok niemieckiego Sądu Federalnego z dnia 22 lutego 2001 r., IX ZR
19/00, ,,Wertpapier-Mitteilungen" 2001, nr 15, s. 768 i 769, wyrok Niemieckiego
Sądu Federalnego z dnia 25 lutego 2004 r., VII ZR 119/03, ,,Der Beriebs-Berater"
2004, nr 16, s. 853 i 854) ukształtował się pogląd, mający aprobatę piśmiennictwa,
że zawarte w art. 17 Konwencji brukselskiej i art. 17 Konwencji lugańskiej
wymagania co do formy mają na celu zagwarantowanie rzeczywistego
porozumienia się przez strony co do jurysdykcji krajowej. Dlatego wymagania te
powinny być interpretowane tak, aby ich spełnienie dawało podstawy do przyjęcia,
że jurysdykcja sądów określonego państwa istotnie została uzgodniona przez
strony. W konsekwencji, omawianą regulację formy należy uznać za rozstrzygającą
także o dojściu do skutku zgodnych oświadczeń woli stron co do wyboru jurysdykcji
krajowej.
Wychodząc z takich założeń, Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie
Colzani - Rüwa przyjął, że forma pisemna zastrzeżona w art. 17 ust. 1 lit. a
konwencji brukselskiej - tak samo jak w art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji lugańskiej -
jest w razie zamieszczenia klauzuli dotyczącej jurysdykcji krajowej w ogólnych
warunkach wydrukowanych na odwrotnej stronie dokumentu umowy zachowana
tylko wtedy, gdy podpisany przez obie strony tekst umowy wyraźnie odsyła do tych
warunków. Zapatrywanie to, podzielane w innych orzeczeniach, w pełni odnosi się -
z wyjaśnionych wcześniej przyczyn - do formy pisemnej zastrzeżonej w art. 17 ust.
1 lit. a Konwencji lugańskiej. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że analogiczne
uregulowanie do przewidzianego w art. 17 Konwencji brukselskiej i art. 17
Konwencji lugańskiej zawiera art. 23 rozporządzenia nr 44/2001.
Zestawienie z przedstawioną interpretacją art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji
lugańskiej ustalenia, że nad podpisami stron w umowie znajduje się zastrzeżenie
odsyłające do wydrukowanych na odwrocie warunków handlowych, obejmujących
klauzulę jurysdykcyjną, prowadzi do wniosku o zachowaniu w rozpoznawanej
sprawie formy pisemnej zastrzeżonej w art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji lugańskiej, a
tym samym o istnieniu zgodnych oświadczeń woli stron co do wskazanej w tej
klauzuli właściwości międzynarodowej sądu w Düsseldorfie. Dla powyższej oceny o
istnieniu, zgodnie z art. 17 ust. 1 lit. a Konwencji lugańskiej, konsensu stron co do
właściwości międzynarodowej sądu w Düsseldorfie, bez znaczenia jest podnoszony
przez skarżącą fakt sporządzenia umowy w języku niemieckim. Według wyroku
Trybunału Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1981 r. w sprawie Elefanten Schuh -
Jacqmain, Rs 150/80, ECR 1981, s. 1671, w myśl analogicznego przepisu
Konwencji brukselskiej, państwo będące stroną Konwencji nie może uznać umowy
dotyczącej jurysdykcji za nieskuteczną z tej tylko przyczyny, że użyto innego języka
niż obowiązujący w tym państwie.
W myśl przedstawionego poglądu - uznającego art. 17 Konwencji lugańskiej
za autonomiczną regulację, normującą dopuszczalność, skutki i formę umowy o
jurysdykcję, a także kwestię istnienia konsensu stron co do zawarcia takiej umowy -
poza zakresem tej regulacji pozostają i podlegają prawu wskazanemu jako
właściwe na podstawie miarodajnych norm prawa prywatnego międzynarodowego
obowiązującego w siedzibie sądu rozpoznającego sprawę takie przesłanki
skuteczności umowy o jurysdykcję, jak w szczególności zdolność do czynności
prawnych, nieistnienie wady oświadczenia woli lub umocowanie do działania w
imieniu strony (por. wyrok austriackiego Sądu Najwyższego z dnia 30 marca
2001 r., 7 Ob. 320/00k). Podniesione przez skarżącą zarzuty dotyczące błędu po jej
stronie i podpisania umowy przez osobę nieupoważnioną do reprezentowania
pozwanej "N.D." powinny być zatem rozpatrzone w świetle właściwego prawa,
wskazanego na podstawie miarodajnej normy polskiego prawa prywatnego
międzynarodowego. Według wybranego przez strony w punkcie I.7 ogólnych
warunków umowy prawa niemieckiego (art. 25 § 1 p.p.m.), właściwego także dla
oceny błędu przy zawarciu umowy dotyczącej jurysdykcji (lex causae), nie ma
podstaw do podzielenia twierdzeń skarżącej o bezskuteczności umowy
jurysdykcyjnej ze względu na jej zawarcie pod wpływem błędu już z tego tylko
powodu, że w materiale sprawy nie ma żadnych danych wskazujących na uchylenie
się przez skarżącą od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod
wpływem błędu (§ 143 w związku z § 121 i § 119 kodeksu cywilnego niemieckiego).
Podobnie, według prawa niemieckiego nie ma podstaw do uznania umowy
jurysdykcyjnej za bezskuteczną ze względu na podpisanie jej w imieniu "N.D." przez
osobę nieumocowaną do tego. Gdyby nawet osoba, która podpisała umowę w
imieniu pozwanej "N.D.", rzeczywiście nie miała umocowania do tego, możliwe było
potwierdzenie tej umowy przez wymienioną stronę, także bez potrzeby zachowania
określonej formy (§ 177 i § 182 ust. 1 i 2 kodeksu cywilnego niemieckiego). W
okolicznościach sprawy występuje niewątpliwie wiele takich zachowań, które
mogłyby w sposób jednoznaczny dowodzić takiego potwierdzenia ze strony
pozwanej "N.D.". Należy zaznaczyć, że do identycznego rezultatu prowadziłaby
również ocena rozpatrywanych kwestii w świetle prawa polskiego (zob. art. 88 w
związku z art. 84 k.c., jak też art. 103 § 1 i 2 w związku z art. art. 99 k.c.).
Z przedstawionych przyczyn, wobec bezzasadności zarzutów kasacyjnych,
orzeczono, jak w sentencji (39312 k.p.c.).



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] I CK 381/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/12/204
2006-03-08 
[IC] I CK 361/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/189
2006-02-03 
[IC] I CK 334/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/188
2006-02-03 
[IC] I CK 298/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/152
2005-11-17 
[IC] I CK 281/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/186
2006-01-25 
  • Adres publikacyjny: