Postanowienie z dnia 7 grudnia 2005 r., I CA 1/05

Przepis art. 782 § 2 k.p.c. nakłada na sąd obowiązek nadania nakazowi
zapłaty klauzuli wykonalności z urzędu oraz doręczenia - także z urzędu -
tytułu wykonawczego wierzycielowi.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Maria Grzelka
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielczej Kasy
Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. Stefczyka w G. przeciwko Annie G. o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 grudnia
2005 r., zażalenia wierzyciela na zarządzenie przewodniczącego w Sądzie
Rejonowym w Tarnobrzegu z dnia 18 kwietnia 2005 r.
uchylił zaskarżone zarządzenie i nie obciążył dłużniczki kosztami
postępowania zażaleniowego.

Uzasadnienie

Wydanemu przez Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu w dniu 16 lutego 2005 r. w
postępowaniu upominawczym nakazowi zapłaty, po jego uprawomocnieniu się, Sad
ten nadał klauzulę wykonalności z urzędu i pozostawił go w aktach sprawy.
Wierzyciel - Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. Stefczyka w G.
złożyła wniosek o nadanie nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności, dołączając do
wniosku odpis nakazu zapłaty i opłatę kancelaryjną w kwocie 6 zł.
Przewodniczący Wydziału w Sądzie Rejonowym zarządzeniem z dnia 18
kwietnia 2005 r. wezwał wierzyciela do uiszczenia opłaty kancelaryjnej w dalszej
kwocie 6 zł, uznając, że wierzyciel ma obowiązek uiścić opłatę w łącznej kwocie 12
zł, gdyż klauzula wykonalności nadana została prawomocnemu nakazowi zapłaty z
urzędu przed złożeniem wniosku i przed złożeniem odpisu nakazu zapłaty (art. 38
ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 - dalej: "u.k.s.c.").
W zażaleniu na to zarządzenie wierzyciel, wnosząc o jego uchylenie, podnosił,
że przedłożenie wraz z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności odpisu nakazu
zapłaty zwalnia go od opłaty kancelaryjnej w kwocie 6 zł.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu uznał, że w sprawie
powstało budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne, którego sposób
rozstrzygnięcia będzie mieć przesądzające znaczenie dla uwzględnienia lub
oddalenia zażalenia.
Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 zdanie drugie k.p.c. przejął sprawę
do rozpoznania i zważył, co następuje:
Artykuł 782 § 2 k.p.c. - znowelizowany ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o
zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98) - zobowiązuje sąd do nadania
prawomocnemu nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności z urzędu. Nakazanie
przepisem art. 4 ustawy nowelizującej stosowania dotychczasowych przepisów do
nadawania klauzuli wykonalności nakazom zapłaty wydanym przed dniem wejścia
w życie ustawy odnosi się do nakazów wydanych przed dniem 6 lutego 2005 r.,
gdyż z tym dniem, jak stanowi art. 6 in principio ustawy nowelizującej, ustawa
wchodzi w życie. Nakazom wydanym już po tym dniu klauzula wykonalności
nadawana jest z urzędu, jeżeli orzekanie w tym przedmiocie następuje po dniu 22
lutego 2005 r., tj. po zmianie art. 782 k.p.c. Prawidłowe było więc nadanie przez
Sąd Rejonowy klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty z urzędu.
Przepis art. 782 § 1 k.p.c. posługuje się pojęciem ,,nadaje klauzulę
wykonalności" zarówno w sytuacji, w której czynność ta obejmuje poza nadaniem
klauzuli wykonalności także doręczenia tytułu wykonawczego uprawnionemu
(zdanie pierwsze), jak i w sytuacji, w której ogranicza się ona jedynie do nadania
klauzuli wykonalności (zdanie drugie). Przepis art. 782 § 2 k.p.c. nie zawiera
wzmianki o doręczeniu wierzycielowi tytułu wykonawczego z urzędu. Wzmianki
takiej nie zawiera również zdanie drugie art. 782 § 1 k.p.c., lecz nie może budzić
wątpliwości, że w przypadku, którego dotyczy jego unormowanie, jest to niecelowe,
skoro wszczęcie egzekucji następuje z urzędu. Obowiązek doręczenia z urzędu
tytułu egzekucyjnego z klauzulą wykonalności nadaną z urzędu obciąża sąd także
na podstawie art. 1082 k.p.c. W tym przypadku, odmiennie, niż w zdaniu drugim art.
482 § 1 k.p.c., wszczęcie egzekucji następuje na wniosek.
Powstające na tym tle wątpliwości co do wykładni art. 782 § 2 k.p.c. wymagają
wyjścia poza jej płaszczyznę językową i odwołania się do reguł wykładni
funkcjonalnej. Jak wskazuje się w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej,
,,pożądane jest, aby w celu przyspieszenia postępowania nadanie klauzuli
wykonalności następowało z urzędu, bez wniosku wierzyciela." Rzeczywiste
przyspieszenie postępowania z punktu widzenia wierzyciela wiązać należy z
szybkim uzyskaniem przez niego koniecznego do egzekucji tytułu wykonalności.
Tym samym trudno przyjąć, że cel dokonanej zmiany ustawowej realizuje się przez
nadanie nakazowi zapłaty z urzędu klauzuli wykonalności celem złożenia go do akt
sprawy. W tym przypadku - odmiennie niż sytuacji, której dotyczy art. 782 § 1
zdanie drugie k.p.c. - doręczenie z urzędu tytułu wykonawczego jest w pełni
celowe. Prowadzi to do wniosku, że art. 782 § 2 k.p.c. rozumieć należy w ten
sposób, iż nakłada on na sąd obowiązek nadania nakazowi zapłaty klauzuli
wykonalności z urzędu oraz doręczenia - także z urzędu - tytułu wykonawczego
wierzycielowi.
Zgodnie z art. 38 ust. 1 u.k.s.c., za klauzulę wykonalności, stwierdzenie
prawomocności, odpisy, zaświadczenia, wyciągi oraz inne dokumenty wydawane
na podstawie akt, pobiera się opłatę kancelaryjną. Przetoczony przepis nie
różnicuje obowiązku uiszczenia opłaty w zależności od tego, czy klauzula
wykonalności lub inny dokument wydawane są na wniosek, czy też z urzędu. W
identycznie brzmiącym co do zasady przepisie § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie wysokości opłat
kancelaryjnych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 139, poz. 650 ze zm.) po słowach
,,inne dokumenty wydawane" dodano zwrot ,, na wniosek", co jednak nie wpływa
bezpośrednio na zakres obowiązku uiszczenia opłaty, który określa ustawa. Nie ma
tu bowiem zastosowania reguła lex specialis derogat legi genrali, którą można
stosować jedynie w relacji między aktami normatywnymi tego samego rzędu.
Rezultat tego wnioskowania nasuwa jednak istotne zastrzeżenia, gdyż
oznaczałoby to, że opłata kancelaryjna powinna być konsekwentnie pobierana od
wszystkich odpisów orzeczeń sporządzonych na podstawie akt celem doręczenia
stronom (art. 140 k.p.c.) stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego,
także wówczas, gdy doręczenie następuje z urzędu (np. art. 343, 357 § 2, 47919
§ 2). Takiemu rozumieniu zasady ponoszenia opłaty kancelaryjnej, określonej w art.
38 ust. 1 u.k.s.c., zaprzecza powszechnie ugruntowana, długoletnia praktyka
sądowa.
Za zwężeniem zakresu zastosowania normy art. 38 ust. 1 u.k.s.c. tylko do
sytuacji, w której potrzeba wydania określonych w niej dokumentów spowodowana
jest żądaniem strony, przemawia ponadto wynik analizy prawnoporównawczej,
dającej, na tle historycznym, pogląd odnośnie do zamiaru ustawodawcy takiego
właśnie ukształtowania znaczenia tego przepisu. Obie obowiązujące w okresie
międzywojennym regulacje w zakresie kosztów procesu (rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. - Przepisy o kosztach
sądowych, Dz.U. Nr 93, poz. 805 i z dnia 24 października 1934 r. - Przepisy o
kosztach sądowych, Dz.U. Nr 93, poz. 837) stanowiły, że za klauzulę wykonalności,
wypisy, odpisy, zaświadczenia, wyciągi oraz inne dokumenty wydawane na wniosek
na podstawie akt pobiera się opłatę kancelaryjną w określonej tam wysokości za
każdą stronę wydanego dokumentu, a ponadto że nie pobiera się opłaty
kancelaryjnej za pismo, które doręcza się z urzędu. Unormowanie to pozostawiono
bez zmian w dekrecie z dnia 6 grudnia 1946 r. - Przepisy o kosztach sadowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 70, poz. 382). Na złożenie przez stronę wniosku,
jako przesłankę obowiązku uiszczenia opłaty kancelaryjnej za odpis, zaświadczenie
lub inny dokument wydawany na podstawie akt, wskazywał także dekret z dnia 23
stycznia 1947 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz.U. Nr 19, poz. 73). Koncepcje
tę przejęto bez zmian do obecnie obowiązującej ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o
opłatach w sprawach karnych (jedn. tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 ze zm.).
Istotny zwrot ,,na wniosek" został wyeliminowany dopiero w tekście art. 38 ust.
1 u.k.s.c., przy czym niemal jednocześnie został zamieszczony w treści § 1 ust. 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 1967 r. w sprawie
wysokości opłat kancelaryjnych w sprawach cywilnych, stanowiącego pierwowzór
obecnej regulacji. Przyjmowano ją następnie w kolejnych rozporządzeniach
wydawanych na podstawie art. 40 u.k.s.c. Podnieść też trzeba, że od dnia 30
października 1985 r. do dnia 1 stycznia 1997 r. kolejne rozporządzenia wydawane
na tej podstawie zawierały szczególne unormowanie, stanowiące, że opłatę
kancelaryjna pobiera się również w razie przesłania z urzędu instytucji społecznej
lub państwowej (poprzednio jednostce gospodarki uspołecznionej), odpisu lub
wyciągu wyroku zaopatrzonego w klauzulę wykonalności zasądzającego w
postępowaniu karnym odszkodowania na rzecz tej jednostki.
Przedstawiony kierunek wykładni, który Sąd Najwyższy w obecnym składzie
podziela, prezentowany był - obok odmiennego zapatrywania - w piśmiennictwie
odnoszącym się do stanu prawnego przed nowelizacją kodeksu postępowania
cywilnego ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r.
Dodatkowo podnieść trzeba, że opowiedzenie się za poglądem przeciwnym,
zgodnie z którym obowiązek uiszczenia opłaty kancelaryjnej powstaje także
wówczas, gdy dokument (zarówno klauzula wykonalności, jak i odpis orzeczenia)
wydawane są urzędu rodzi problem zastosowania w tym postępowaniu art. 21
u.k.s.c. Według tego przepisu, art. 16, 17 i 20 u.k.s.c. nie stosuje się w wypadkach,
gdy sąd obowiązany jest działać z urzędu. W tych wypadkach sąd w orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji orzeka o obowiązku uiszczenia opłaty, stosując
odpowiednio zasady obowiązujące przy zwrocie kosztów. Wśród sytuacji, w których
przepis ten mógłby znaleźć zastosowanie, wymienia się w piśmiennictwie
postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności wszczęte z urzędu na podstawie art.
782 zdanie drugie (w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy nowelizującej) lub
art. 1082 k.p.c. Przy tym założeniu nie ma przeszkód, by rozciągnąć jego działanie
na postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty. W takim stanie
rzeczy sąd wszczynając postępowanie klauzulowe, nie powinien wzywać
wierzyciela o uiszczenie ewentualnych opłat związanych z jej nadaniem, gdyż
obowiązek ten zawsze obciążałby dłużnika jako stronę przegrywającą, chyba że
sąd, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie kosztów postępowania uznałby za
zasadne nie obciążać nimi dłużnika na podstawie art. 102 k.p.c. O obowiązku
uiszczenia tych opłat, a także o innych ewentualnych kosztach postępowania
klauzulowego sąd powinien natomiast orzec w orzeczeniu kończącym
postępowanie w instancji. Jeżeli więc klauzula ma być nadana, sąd powinien
zamieścić w treści tej klauzuli orzeczenie nakazujące ściągnięcie od dłużnika
ewentualnej opłaty kancelaryjnej za klauzulę na rzecz Skarbu Państwa - kasy
właściwego sądu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 maja 1973 r., III CZP 7/73,
OSNCP 1973, nr 11, poz. 196 i uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 5 lipca 1974 r., III CZP 25/74, OSNCP 1975, nr 1, poz. 2).
W okolicznościach niniejszej sprawy, także w przyjętym za podstawę
zaskarżonego zarządzenia stanie prawnym, było więc ono wadliwe.
Nie można też nie dostrzec, że przyjęcie stanowiska o stosowaniu w
postępowaniu klauzulowym prowadzonym z urzędu art. 21 u.k.s.c. skutkować
musiałoby znaczną liczbą egzekucji wszczynanych z polecenia sądu, przy czym nie
da się wykluczyć, że ich ogólny koszt stawiałby pod znakiem zapytania celowość
ich prowadzenia.
W końcu podnieść trzeba rzutującą na wynik wykładni funkcjonalnej art. 38
ust. 1 u.k.s.c. - w kierunku ograniczenia wynikającej z niego normy - okoliczność,
że wchodząca w życie w dniu 2 marca 2006 r. ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398) nie przewiduje
obowiązku uiszczenia opłaty kancelaryjnej za klauzulę wykonalności ani za wniosek
o jej nadanie. Według nowych przepisów (art. 77 ust. 1), opłata ta ma być pobierana
od wniosku o wydanie na podstawie akt określonych dokumentów, w tym odpisu
orzeczenia ze stwierdzeniem wykonalności.
Kierując się powyższym przyjąć należy, że w razie nadania nakazowi zapłaty
klauzuli wykonalności z urzędu na podstawie art. 782 § 2 k.p.c. za klauzulę
wykonalności i za odpis nakazu zapłaty opłaty kancelaryjnej nie pobiera się.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w uwzględnieniu zażalenia uchylił zaskarżone
zarządzenie (art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 i art. 398 k.p.c.).