Tezy
- Koszty związane z postępowaniem sądowym winny być uwzględnione przez inicjującego takie postępowanie i traktowane jako równorzędne z innymi wydatkami, z wyjątkiem tych, które są konieczne dla utrzymania wnioskodawcy i jego rodziny.
2.strona wszczynając postępowanie sądowe winna liczyc się z ewentualnymi finansowymi obciążeniami z tego tytułu, a nie tylko oczekiewć pozytywnego rozopznania jej wniosku o prawo pomocy, wyzbywając się posiadanych środków pieniężnych na inne wydatki niż konieczne utrzymanie.
Sentencja
Referendarz sądowy Konrad Łukaszewicz Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2009 r. na posiedzeniu niejawnym wniosku o przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia radcy prawnego w sprawie ze skargi W. J. na postanowienie Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia [...] lipca 2008 r. Nr [...] w przedmiocie stwierdzenia wniesienia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy z uchybieniem terminu postanawia: odmówić przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez ustanowienie radcy prawnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z 22 stycznia 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odrzucił skargę W. J. na postanowienie Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z [...] lipca 2008 r. z uwagi na uchybienie terminu do uiszczenia wpisu sądowego od skargi.
Skarżący wystąpiła z wnioskiem (sporządzonym na urzędowym formularzu PPF z 10 marca 2009 r.) o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez ustanowienie radcy prawnego do sporządzenia skargi kasacyjnej.
Wnioskodawca wskazał, iż prowadzi gospodarstwo domowe wraz z żoną i córką, jest współwłaścicielem domu o pow. [...] m2 oraz posiada nieruchomość rolną o pow. [...] ha. W rubryce 10 wniosku oświadczył, że uzyskuje dochód z prowadzonego gospodarstwa rolnego w wysokości 1.354,66 zł miesięcznie, jego żona prowadzi działalność gospodarczą (nie podając wysokości osiąganego z tego tytułu dochodu), zaś córka jest osobą bezrobotną.
W związku z tym, iż złożone oświadczenia okazały się niewystarczające do oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych wnioskodawcy, zarządzeniem z 3 kwietnia 2009 r. wezwano go do udzielenia dodatkowych informacji oraz złożenia określonych dokumentów.
W odpowiedzi na powyższe, skarżący złożył pismo procesowe z 2 maja 2009 r., w którym wyjaśnił, iż uzyskuje roczny dochód w wysokości 16.256 zł z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym, zaś stan majątkowy jego i jego żony jest udokumentowany załączonymi do pisma zaświadczeniami. Wskazał, iż otrzymał dopłaty bezpośrednie do gruntów rolnych za 2008 r. w wysokości 2.306,70 zł. Oświadczył również, iż nie uzyskuje pomocy od osób najbliższych bowiem córka poszukuje pracy, a syn nie posiada środków. Wnioskodawca przedstawił jak prezentują się miesięczne wydatki jego i rodziny związane z mieszkaniem i utrzymaniem. Wskazał również, iż nie posiada oszczędności pieniężnych, natomiast posiada "konto w Banku M.". Do pisma załączył kserokopie: zestawienia należnego podatku dochodowego za marzec 2009 r. żony D. J., zaświadczenia Urzędu Gminy w O. z 10.12.2008 r. o stanie posiadania oraz rocznym dochodzie z gospodarstwa oraz decyzji z 3.12.2008 r. o przyznaniu płatności za 2008 r.
Zarządzeniem z 11 maja 2009 r. wnioskodawcę ponownie wezwano do złożenia wyciągu z posiadanego rachunku bankowego z okresu ostatnich 3 miesięcy.
Pismo sporządzone w wykonaniu powyższego zarządzenia zostało przesłane na adres wnioskodawcy oraz zwrócone jako niepojęte wraz z adnotacją o dwukrotnym pozostawieniu powiadomienia (awizo) w skrzynce odbiorcy. Mimo tego - w zakreślonym terminie, tj. do dnia 8 czerwca 2009 r. - nie nadesłał żądanych dokumentów.
Rozpoznając wniosek zważyć należało, co następuje:
Zasadą postępowania sądowoadministracyjnego jest - stosownie do treści przepisu art. 199 ustawy z 30 sierpnia 2002r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej: p.p.s.a. - ponoszenie przez stronę kosztów postępowania związanych ze swym udziałem w sprawie. Prawo pomocy stanowi wyjątek od tej zasady i może zostać przyznane osobie fizycznej w zakresie częściowym gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.).
Literalna wykładnia powyższych regulacji nie pozostawia wątpliwości co do tego, iż inicjatywa dowodowa zmierzająca do wykazania, iż zachodzą przesłanki przemawiające za udzieleniem prawa pomocy, ciąży na ubiegającej się o takie prawo stronie. Godzi się zatem przyjąć, iż wprowadzając wyjątek od ogólnej zasady partycypowania w kosztach sądowych, ustawodawca złożył obowiązek wykazania pozytywnych przesłanek na wnioskodawcę, zaś ocenę ich spełnienia pozostawił referendarzowi lub sądowi rozpatrującemu wniosek. Jednocześnie w sytuacji, gdy oświadczenie zawarte we wniosku jest niewystarczające do oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego wnioskodawcy lub budzi wątpliwości, sąd na podstawie art. 255 p.p.s.a., ma prawo wezwania takiej osoby do złożenia dodatkowego oświadczenia uzupełniającego, jak i potwierdzającego wykazywane przez nią okoliczności.
Powyższy przepis znajduje swoje rozwinięcie w wydanym - na podstawie art. 256 p.p.s.a. - rozporządzeniu Rady Ministrów z 16 grudnia 2003 r., w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępniania urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnym oraz sposobu dokumentowania stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego wnioskodawcy (Dz. U. Nr 227, poz. 2245). Zgodnie z § 4 tego rozporządzenia, dokumentami źródłowymi, które w przypadkach budzących wątpliwości mogą potwierdzać przedstawione przez wnioskodawcę dane o jego majątku, dochodach i stanie rodzinnym, mogą być w szczególności:
1) odpisy zeznań podatkowych za ostatnie dwa lata kalendarzowe;
2) wyciągi i wykazy z posiadanych rachunków bankowych, w tym kont i lokat dewizowych z okresu ostatnich trzech miesięcy;
3) wypisy z rejestrów urzędowych;
4) odpisy aktualnych bilansów;
5) zaświadczenia o wysokości wynagrodzeń, honorariów i innych należności oraz otrzymywanych świadczeń z okresu ostatnich dwu lat;
6) zaświadczenie o sytuacji rodzinnej wnioskodawcy wydawane przez właściwą do spraw zdrowia lub opieki społecznej jednostkę organizacyjna gminy.
W tym miejscu zauważyć należy również, iż zawarte w omawianym przepisie określenie "w szczególności", wskazuje na to, iż wymienione w jego kolejnych punktach dokumenty źródłowe, stanowią katalog otwarty, który może być rozszerzony, jeśli okaże się - z uwagi na stan sprawy - iż niezbędne jest złożenie innych dokumentów. Jeżeli chodzi natomiast o "dodatkowe oświadczenie", o którym mowa w art. 255 p.p.s.a., to wnioskodawcę można wezwać do podania takich informacji, które pozwolą na ocenę jego sytuacji majątkowej i rodzinnej, by można było ustalić w sposób rzetelny i odpowiadający istniejącemu stanowi rzeczy, czy w sprawie zachodzą przesłanki do udzielenia prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.
Wobec tego, iż oświadczenia złożone przez wnioskodawczynię na urzędowym formularzu PPF z 10 marca 2009 r., okazały się niewystarczające do oceny czy nie jest w stanie ponieść kosztów zastępstwa procesowego bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania (jako warunku udzielenia prawa pomocy we wnioskowanym zakresie), został on wezwany do podania informacji pozwalających na lepszą ocenę jego sytuacji majątkowej oraz do złożenia określonych dokumentów.
Wprawdzie w piśmie procesowym z 2 maja 2009 r. wnioskodawca udzielił odpowiedzi na zadane pytania, jednakże nie nadesłał żądanych dokumentów, w szczególności wyciągu z rachunku bankowego.
Wobec oświadczenia, iż posiada rachunek bankowy, wnioskodawca został ponownie wezwany do złożenia wyciągu z rachunku bankowego, które to wezwanie pozostało już bez odpowiedzi.
W tym miejscu przypomnieć należy, iż wnioskodawca - na którym spoczywa ciężar wykazania uprawnienia do skorzystania z wyjątkowej instytucji prawa pomocy - winien z należytą starannością zapoznać się z treścią wezwania oraz udzielić odpowiedzi na zadane pytania i złożyć wskazane w nim dokumenty, zaś w razie gdyby okazało się to niemożliwe bądź znacznie utrudnione winien wyjaśnić przyczyny takiego braku.
Analizując złożone przez skarżącego oświadczenia nie sposób pominąć tego, iż posiada on rachunek bankowy w Banku M. W orzecznictwie sądowym podnosi się, że kwestia posiadania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym jest istotna dla oceny możliwości finansowych strony ubiegającej się o prawo pomocy, wobec czego wyjaśnienia w tym zakresie winny być zgodne ze stanem rzeczywistym i wyczerpujące, tj. w pełni obrazować stan jej pieniężnego posiadania (por. postanowienie NSA z 24 stycznia 2007 r., sygn. akt. I GZ 3/07).
Zaznaczyć w tym miejscu należy, iż nie jest wystarczające samo oświadczenie skarżącego, iż nie posiada on oszczędności, w sytuacji gdy wiadomym jest, że posiada rachunek bankowy, który ze swej natury służy do gromadzenia środków pieniężnych. Dla oceny sytuacji majątkowej strony istotnym jest nie tylko stan aktualnego pieniężnego posiadania, lecz również i to jak przedstawia się ewentualny przepływ środków finansowych na posiadanym rachunku w skali pewnego czasookresu (w niniejszej sprawie okresu 3 miesięcy). Zaznaczyć bowiem należy, iż koszty związane z postępowaniem sądowym winny być uwzględnione przez inicjującego takie postępowanie i traktowane jako równorzędne z innymi wydatkami, z wyjątkiem tych, które są konieczne dla utrzymania wnioskodawcy i jego rodziny. Innymi słowy rzecz ujmując, strona wszczynając postępowanie sądowe winna liczyć się z ewentualnymi finansowymi obciążeniami z tego tytułu, a nie tylko oczekiwać pozytywnego rozpoznania jej wniosku o prawo pomocy, wyzbywając się posiadanych środków
pieniężnych na inne wydatki niż konieczne dla utrzymania.
Mając zatem na uwadze, iż wezwanie nie zostało przez wnioskodawcę wykonane w zakreślonym terminie, uznać należało, iż nie wykazał on, że ustawowa przesłanka przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym wystąpiła w odniesieniu do jego osoby. W tym stanie rzeczy nastąpił brak możliwości porównania wysokości obciążeń finansowych z jakimi winien się liczyć w postępowaniu sądowym z jego rzeczywistymi możliwościami płatniczymi.
Na koniec warto przypomnieć, jak to słusznie zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z 27 maja 2008 r. o sygn. akt II GZ 112/08, że rozpatrywanie wniosku o przyznanie prawa pomocy nie polega na swobodnym uznaniu, lecz podlega określonym regułom, których należy przestrzegać. W tym zakresie pozytywne rozpatrzenie wniosku może nastąpić tylko wówczas, gdy bez wątpliwości wykazane zostanie, iż sytuacja majątkowa w jakiej się wnioskodawca znajduje nie pozwala mu na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania. Instytucja prawa pomocy ma charakter wyjątkowy z tego przede wszystkim względu, iż wiąże się z przeniesieniem ciężaru ponoszenia wydatków w indywidualnej sprawie sądowej jednego obywatela na współobywateli, bowiem to z ich środków pochodzą dochody budżetu państwa, z których pokrywa się koszty postępowania sądowego w razie zwolnienia z obowiązku ich ponoszenia. W konsekwencji - w razie nie wykazania omawianego uprawnienia - próbę przeniesienia ciężaru dotyczącego wnioskującej strony na Skarb
Państwa należy oceniać negatywnie.
Z wyłożonych względów, na podstawie art. 258 § 2 pkt 7 p.p.s.a. orzeczono, jak w sentencji postanowienia.