FSK 2548/04 - Wyrok NSA z 2005-11-18

Tezy

Istnienie albo nieistnienie przesłanek wyłączających odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 116 par. 1 pkt 1 lit. "b" ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa /Dz.U. nr 137 poz. 926 ze zm./ nie ma charakteru okoliczności uzupełniającej, lecz jest okolicznością zasadniczą. W sytuacji, gdy członek zarządu wykazał bierność w postępowaniu podatkowym, nie może w postępowaniu kasacyjnym czynić zarzutu Sądowi pierwszej instancji, że nie prowadził z urzędu uzupełniającego postępowania dowodowego w tym zakresie w trybie art. 106 par. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2005 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Ryszarda M. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 18 marca 2004 r. I SA/Po 4770/01 w sprawie ze skargi Ryszarda M. na decyzję Izby Skarbowej w Z.-G. z dnia 26 listopada 2001 r. (...) w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe - oddala skargę kasacyjną; (...).

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 18 marca 2004 r., I SA/Po 4770/01, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił skargę Ryszarda M. na decyzję Izby Skarbowej w Z.-G. z dnia 26 listopada 2001 r., która to Izba utrzymała w mocy decyzję Urzędu Skarbowego w N.-S. z dnia 24 września 2001 r., orzekającą odpowiedzialność Ryszarda M. - jako osoby trzeciej - za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością "G." z siedzibą w Ł.

Wojewódzki Sąd Administracyjny przyjął następujący stan faktyczny:

Spółka "G." prowadziła Przedsiębiorstwo Rolno-Przemysłowe. W miesiącach od marca do września 2000 r. włącznie dokonała wypłat wynagrodzeń ze stosunku pracy i złożyła deklaracje PIT-4, w których zadeklarowała jako płatnik podatek dochodowy od osób fizycznych od wspomnianych wynagrodzeń. Nie wpłaciła jednak zadeklarowanego podatku. Organy podatkowe - powołując się na art. 30 par. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa /Dz.U. nr 137 poz. 926 ze zm./ - wydały decyzje o odpowiedzialności podatkowej Spółki jako płatnika. Egzekucja zobowiązań określonych w decyzjach okazała się bezskuteczna. Ryszard Maj był członkiem zarządu Spółki do dnia 27 października 2000 r., w tym także w czasie, w którym organ podatkowy wydał decyzję o odpowiedzialności podatkowej Spółki.

Dnia 17 września 2000 r. Spółka złożyła wniosek o upadłość, który Sąd Rejonowy w Z.-G. oddalił postanowieniem z dnia 16 stycznia 2001 r., gdyż majątek dłużnika nie wystarczał nawet na zaspokojenie kosztów postępowania.

W świetle przedstawionego wyżej stanu faktycznego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu podzielił pogląd organów obu instancji, że wystąpiły przesłanki do orzeczenia odpowiedzialności Ryszarda M. - jako członka zarządu - za zaległości podatkowe spółki "G." na podstawie art. 116 par. 1 i 2 Ordynacji podatkowej. Organy podatkowe wykazały bowiem fakt pełnienia przez skarżącego obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego Spółki oraz fakt bezskuteczności egzekucji przeciwko Spółce. Ciężar wykazania okoliczności uwalniających od odpowiedzialności obciążał członka zarządu, który stosownego dowodu nie przeprowadził. W szczególności nie można przyjąć, że zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło we właściwym czasie, skoro nie zachowano dwutygodniowego terminu z art. 5 par. 1 i par. 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe /Dz.U. 1991 nr 118 poz. 512 ze zm./, liczonego od dnia zaprzestania płacenia długów.

Skargę kasacyjną od wyroku sądu pierwszej instancji wniósł w imieniu strony radca prawny, ustanowiony na podstawie art. 244 par. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./.

W skardze kasacyjnej zarzucono Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu naruszenie przepisów postępowania /art. 174 pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/, a mianowicie:

1. art. 106 par. 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - poprzez pominięcie środków dowodowych dotyczących podnoszonej w skardze okoliczności, że skarżący nie znał rzeczywistego stanu majątkowego Spółki i dlatego nie ponosi winy za niezgłoszenie w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie jej upadłości;

1. art. 233 Kpc w związku z art. 106 par. 5 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - poprzez dokonanie oceny dowodów jedynie w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony przez organy skarbowe, bez przeprowadzenia dowodów na okoliczności odmienne zgłoszone przez skarżącego;

1. art. 227 oraz art. 232 i art. 241 Kpc w związku z art. 106 par. 5 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - poprzez faktyczne niedopuszczenie i nieprzeprowadzenie środków dowodowych na istotną w sprawie okoliczność niezawinionej przez skarżącego nieznajomości stanu majątkowego Spółki.

W ocenie radcy prawnego Sąd nie wziął pod uwagę zarzutów, jakie zawierała skarga, a które dotyczyły okoliczności wyłączających odpowiedzialność skarżącego, na podstawie art. 116 par. 1 pkt 2 lit. "b" Ordynacji podatkowej. Skarżący podniósł bowiem, że w latach 1999-2000 chorował i dlatego faktycznie nie pełnił funkcji członka zarządu Spółki. Poza tym nie był zapraszany na posiedzenia zarządu i nie brał w nich udziału. Na skutek wewnętrznego podziału obowiązków pomiędzy członkami zarządu, został wyłączony od prowadzenia obowiązków w Spółce i z tego powodu nie miał świadomości co do jej stanu majątkowego. Tymczasem Sąd całkowicie pominął ten aspekt sprawy, stwierdzając, że organy podatkowe wyjaśniły wszystkie okoliczności dotyczące odpowiedzialności skarżącego za zobowiązania podatkowe Spółki w okresie, kiedy był on członkiem zarządu. Autor skargi kasacyjnej zauważył nadto, że organy podatkowe nie miały prawa odmówić wiarygodności twierdzeniom strony, bez uprzedniego wezwania jej do przedłożenia stosownych
dowodów.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Chybiony jest zarzut naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny art. 106 par. 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Przepis ten pozwala przeprowadzić wyłącznie dowody uzupełniające z dokumentów. Skarżący do skargi nie dołączył jednak żadnych dokumentów, nie składał również wniosków o przeprowadzenie dowodów w tym przedmiocie.

Podnoszone przez skarżącego okoliczności, mające wyłączać jego odpowiedzialność za zaległości podatkowe Spółki - bliżej nieokreślona choroba i brak możliwości wpływania na prowadzenie spraw Spółki - były jedynie twierdzeniami skargi i nie miały charakteru dowodu z dokumentów. Na poparcie tych twierdzeń skarżący nie przedstawił jakiegokolwiek zaświadczenia lekarskiego lub innego dokumentu poświadczającego stan jego zdrowia, ani dokumentu określającego jego sytuację jako członka zarządu Spółki. Wbrew twierdzeniom autora skargi kasacyjnej, skarżący nie podnosił tych okoliczności w odwołaniu od decyzji organu pierwszej instancji, lecz próbował w nim jedynie wykazać, że wniosek o upadłość został zgłoszony w odpowiednim terminie.

Na marginesie trzeba zauważyć, że okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu zawarte są w art. 116 par. 1 pkt 1 lit. "b" Ordynacji podatkowej, a nie w art. 116 par. 1 pkt 2 lit. "b" tej ustawy, jak błędnie napisał pełnomocnik skarżącego. Punkt drugi omawianego paragrafu nie dzieli się na mniejsze jednostki redakcyjne.

Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 233 Kpc w związku z art. 106 par. 5 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, stwierdzić należy, że jego zgłoszenie polega na nieporozumieniu. Z art. 106 par. 5 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi jednoznacznie wynika, iż przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, w tym także art. 233, stosuje się odpowiednio przed sądem administracyjnym jedynie w razie przeprowadzenia postępowania dowodowego, o którym mowa w art. 106 par. 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Skoro Wojewódzki Sąd Administracyjny nie prowadził uzupełniającego postępowania dowodowego, to nie mógł stosować przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a tym samym nie mógł naruszyć ani art. 233, ani wymienionych w dalszej części skargi kasacyjnej art. 227, art. 232 i art. 241 Kpc. Nie można też mówić o niedopuszczeniu środków dowodowych, skoro skarżący w ogóle ich nie zgłaszał. Nie można wreszcie czynić zarzutu Sądowi pierwszej instancji, że nie przeprowadził
postępowania dowodowego z urzędu. Z akt sprawy nie wynika, aby istniały dokumenty spełniające przesłanki wymienione w art. 106 par. 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, tzn. mające charakter dowodu uzupełniającego i których zbadanie nie spowodowałoby nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.

Istnienie albo nieistnienie przesłanek wyłączających odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 116 par. 1 pkt 1 lit. "b" Ordynacji podatkowej, nie ma charakteru okoliczności uzupełniającej, lecz jest okolicznością zasadniczą. Kwestia ta - o charakterze faktycznym - podlega badaniu na etapie postępowania podatkowego, a nie sądowego. Ciężar dowodu istnienia wspomnianych okoliczności spoczywa na członku zarządu. W sytuacji, gdy członek zarządu wykazał całkowitą bierność w postępowaniu podatkowym, nie można czynić Sądowi zarzutu, że nie prowadził z urzędu uzupełniającego postępowania dowodowego w trybie art. 106 par. 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Jeśli chodzi o etap postępowania administracyjnego, to poza kontrolą Naczelnego Sądu Administracyjnego pozostają rozważania autora skargi kasacyjnej, który sugeruje, że mimo spoczywania na członku zarządu ciężaru dowodu, organy podatkowe powinny wezwać go do przedłożenia stosownych dowodów. Gdyby tak rzeczywiście było, oznaczałoby to niewyjaśnienie sprawy przez organ podatkowy, a tym samym naruszenie art. 122, art. 187 par. 1 i art. 191 Ordynacji podatkowej. Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny, gdyby nie dostrzegł naruszenia wspomnianych przepisów, naruszyłby art. 1 par. 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych /Dz.U. nr 153 poz. 1269 ze zm./, poprzez wadliwe wykonanie kontroli zgodności z prawem decyzji administracyjnej, a także art. 3 par. 1, art. 141 par. 4 oraz art. 151 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w związku z art. 145 par. 1 pkt 1 lit. "c" tego Prawa i w związku z wymienionymi wyżej przepisami Ordynacji podatkowej.

Tryb warunkowy użyty w poprzednich zdaniach, uzasadniony jest nie tylko ogólnikowością tezy o rzekomym braku wpływu skarżącego na działania Spółki, ale przede wszystkim treścią art. 183 par. 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zgodnie z którym Naczelny Sąd Administracyjny związany jest granicami skargi kasacyjnej. Związanie to oznacza, że Naczelny Sąd Administracyjny nie jest władny badać, czy sąd pierwszej instancji naruszył przepisy postępowania, których nie wymieniono w skardze kasacyjnej. Skoro więc autor skargi kasacyjnej nie oparł jej na żadnym z wymienionych wyżej przepisów Prawa o ustroju sądów administracyjnych ani Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, to nie do podważenia jest teza Sądu pierwszej instancji, że w postępowaniu podatkowym nie doszło do naruszenia przepisów postępowania w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Tym samym brak jest podstaw do podważenia przyjętego przez Sąd stanu faktycznego.

Brak powołania wspomnianych przepisów z jednej strony oraz bezzasadność zarzutów naruszenia przepisów powołanych w skardze kasacyjnej z drugiej strony, prowadzi do konkluzji, że skarga kasacyjna nie miała usprawiedliwionych podstaw i z tej przyczyny podlegała oddaleniu na podstawie art. 184 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Biorąc pod uwagę, że jedynym źródłem utrzymania skarżącego, jego żony i syna jest zasiłek przedemerytalny w kwocie 530 zł miesięcznie (...), Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zachodzi szczególny przypadek uzasadniający odstąpienie od zasądzenia zwrotu całości kosztów postępowania kasacyjnego /art. 207 par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/.

Jeśli chodzi o wynagrodzenie radcy prawnego, wyznaczonego w trybie art. 244 par. 1 i par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przysługujące na podstawie art. 250 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, to sądem właściwym do jego przyznania jest Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu. Sąd ten winien przyznać wynagrodzenie z urzędu.