O czym decydują samorządy

Choć samorządowcy nie mogą obniżyć nam większości podatków, ani zmienić konstytucji, za to odpowiadają za stan dróg, inwestycje, bezpieczeństwo i promocję regionu. Mówiąc wprost: rządzą w naszym najbliższym otoczeniu i w nim mogą sporo zmienić.

Dlatego warto wybrać tych, którzy naszym zdaniem mają najlepszy pomysł na poprawę życia w gminie, powiecie i województwie.

Niestety, sondaże pokazują, że Polacy niezbyt są zainteresowani wyborami samorządowymi i słabo orientują się, kto kandyduje. W wyborach samorządowych udział zamierza wziąć 57 proc. ankietowanych przez CBOS. 25 proc. nie chce pójść do urn, a 18 proc. nie podjęło jeszcze decyzji.

Gorzej jest z wiedzą na temat samych kandydatów. Nieco ponad połowa badanych (56 proc.) nie zna żadnych kandydatów. Co trzeci badany słyszał o kilku, a co dziesiąty - zaledwie o jednym. Jedna piąta ankietowanych nie ma żadnych preferencji, co do wyboru radnych.

Władza samorządowa odpowiada za szereg spraw. Wszystkie jej kompetencje wylicza ustawa o samorządzie, są to m.in. kierunek rozwoju naszego regionu, plany zagospodarowania przestrzennego, _ Polacy wybiorą niemal 47 tysięcy radnych i blisko 2,5 tysiąca wójtów _drogi, komunikacja, budowa i utrzymanie sieci wodociągowej oraz kanalizacyjnej. Ponadto samorząd zarządza gospodarką komunalną, odpowiada za inwestycje i promocję regionu, gminy, miasta, organizuje sieć szkół i przedszkoli, służbę zdrowia, ekologię, opiekę społeczną.

Przeciwdziała bezrobociu na rynku lokalnym. Odpowiada też za ochronę zabytków, organizuje sieć bibliotek, domów kultury, a także teatrów i innych ośrodków i inicjatyw kulturalnych.

Sprawni samorządowcy pozyskają też spore środki z UE na budowę dróg,
Jerzy Krzętowski JiJ PAP
_ Wybory to dobry moment do łączenia sił. Robią to przede wszystkim partie, które słabo wypadają w sondażach _kanalizacji, wodociągów czy oczyszczalnie ścieków.

W gestii władz gminy leży ponadto utrzymanie czystości na ulicach, bezpieczeństwo i nadawanie nazw ulicom.

Władze samorządowe organizują też tzw. obsługę administracyjną, czyli m.in. wydawanie pozwoleń na budowę, rejestracje działalności gospodarczej, wydawanie dowodu osobistego, dowodu rejestracyjnego samochodu. itp.

Władzę w samorządach zawdzięczamy dwóm reformom przeprowadzonym w 1990 i 1998 roku. Od 1999 r. wprowadzono trzy szczeble samorządu terytorialnego - gminę, powiat i samorząd województwa. Od 2002 roku mamy też możliwość bezpośredniego wybierania burmistrzów, wójtów i prezydentów miast. Wcześniej robili to za nas radni. Starostę i marszałka województwa nadal wybierają radni.

Gmina to podstawowa, najmniejsza jednostka, gdzie rządzi samorząd gminny - rada gminy lub rada miasta, a władzę wykonawczą sprawuje wójt_ PKW szacuje koszt tegorocznych wyborów samorządowych na około 160 mln zł. Kwota ta obejmuje też środki na ewentualną drugą turę wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast _(w gminie wiejskiej), burmistrz lub prezydent miasta.

Z kilku lub kilkunastu pobliskich gmin składa się powiat, gdzie władzę sprawuje rada powiatu i starosta. Pieczę nad całością sprawuje samorząd województwa (sejmik województwa z marszałkiem województwa).

Czytając ustawę można odnieść wrażenie, że szereg kompetencji się powiela. Zarówno gmina, powiat jak i samorząd województwa odpowiadają za edukację, służbę zdrowia, bezpieczeństwo czy drogi - jednak w rożnym zakresie. To pozorne wrażenie powielania się kompetencji, zakresów zadań.

Władza samorządowa na każdym szczeblu ma działać niezależnie, jednak spójnie z całością,
Jerzy Krzętowski JiJ PAP
_ Niektórzy niekorzystnych sondaży się nie boją i startują samodzielnie. _czyli współpracując ze sobą, nie wykluczając wzajemnych celów. Przykładowo, jeśli w strategii rozwoju dla regionu uchwalono rozwój ekologii i turystyki, gmina nie zdecyduje się na budowę fabryki chemicznych substancji.

Ponadto gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu lub województwa, jeśli porozumie się z nimi wcześniej w tej sprawie. Wiele spraw wymaga wzajemnego współdziałania. Budowie dróg, inwestycje ekologiczne czy dostęp do szkół lub komunikacji dotyczy zazwyczaj kilku gmin. Pomocny wówczas powinien okazać się samorząd powiatu, który ma za zadanie realizować szersze zadania niż gmina. Powiat ma szersze kompetencje niż gmina. Dlatego też może planować większe projekty, przynajmniej teoretycznie.

Najwyżej w hierarchii władzy samorządowej stoi samorząd województwa. Jego działania obejmują całe województwo. To radni sejmiku uchwalają strategię rozwoju dla całego regionu, która nierzadko jest przyczyną sporów, bo często różne są interesy gmin lub powiatów w jednym regionie.
_ _Jerzy Krzętowski JiJ PAP
_ A niektóre partie wręcz upajają się sondażami _Samorząd województwa musi je jednak skoordynować. Efekt takich prac widać w tzw. planie rozwoju regionu. Mowa w nim m.in. o kierunkach rozwoju, o wsparciu przedsiębiorczości, zwiększaniu konkurencyjności lokalnych firm oraz ochronie środowiska i promocji regionu.

Uchwalona strategia to klucz do pozyskiwania środków unijnych. Służby podległe marszałkowi województwa selekcjonują i opiniują projekty inwestycyjne, które mają być dofinansowane w ramach tzw. Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego. Jeśli gmina swoim projektem nie wpisze się w strategię rozwoju ma małe szanse na uzyskanie dofinansowania.

Władza w samorządzie podzielona jest na władzę ustawodawczą i kontrolną (rady gmin, powiatów, sejmik województwa) oraz wykonawczą (marszałkowie województwa, starostowie, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast).

Rady odpowiadają przede wszystkim za ustanawianie lokalnego prawa, decydują m.in. o zagospodarowaniu przestrzennym, kierunkach rozwoju regionu, ustalają też wysokość podatków lokalnych (m.in. stawki za podatek od nieruchomości, opłaty targowe, za wodę, ścieki czy posiadanie psa). Rady ostatecznie zatwierdzają też budżet samorządu. Poza tym kontrolują władze wykonawczą, jak i na co wydawane są pieniądze i czy prezydent miasta lub marszałek województwa realizuje uchwały podjęte przez radnych.

Samorządowa władzę wykonawczą dzierżą: marszałek województwa (w granicach województwa),
Jerzy Krzętowski JiJ PAP
_ Sondaże, sondażami, ale i tak wybiorą obywatele... _w powiecie starosta, w na terenie gminy wiejskiej - wójt, w mieście do 100 tysięcy mieszkańców - burmistrz a w większym, prezydent miasta.

To oni na co dzień zarządzają, podejmują decyzje. Zgłaszają projekty uchwał, nadzorują ich wykonanie, odpowiadają za wykonanie ustalonego budżetu, zarządzają mieniem komunalnym, odpowiadają za pozyskiwanie środków z UE, promocje i pozyskiwanie inwestorów.

Jednak w praktyce każda strategiczna decyzja prezydenta musi być akceptowana przez radę.

Prezydenci miast lub burmistrzowie mogą pochodzić z różnych ugrupowań politycznych niż większość w radzie. Zezwala na to ordynacja wyborcza. Może się zdarzyć, że prezydent pochodzi z przeciwnego obozu, co grozi paraliżem jego poczynań. Radni z opcji mogą skutecznie blokować prezydenta. Nie mają jednak władzy, by go odwołać, mogą to zrobić tylko mieszkańcy w referendum.

12 listopada zagłosujemy na radnych gmin, powiatu i województw oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Wyjątkiem są miasta na prawach powiatu. Jest ich w Polsce 65. Mieszka w nich ogółem 12,5 mln osób. Zwane są inaczej powiatami grodzkimi. Są to dawne stolice województw (poza Ciechanowem, Piłą i Sieradzem, które zrezygnowały z tego statusu), miasta o liczbie wyższej niż 100 tysięcy mieszkańców, a także niektóre miasta w dużych aglomeracjach (przykładowo Tychy, Sopot, Rybnik, Gliwice). We wszystkich miastach na prawach powiatu władze wykonawczą sprawuje prezydent miasta, który łączy kompetencje prezydenta i starosty, ponadto wybierani są tylko radni do rady miasta.

12 listopada wybierzemy sporą liczbę samorządowców. Będzie to 46 790 radnych, 1 603 wójtów, 768 burmistrzów i 107 prezydentów - łącznie 2 478 włodarzy miast i wsi.

Oni wszyscy decydować będą o naszym najbliższym otoczeniu, o naszej "małej ojczyźnie" przez cztery lata, bo tyle trwa kadencja samorządowców.

Skąd samorządy biorą i jak wydają pieniądze

Władzę wybiera mniejszość, bo większość zostaje w domach