*Instytucja skargi pauliańskiej stanowi instrument ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika i została uregulowana w polskim kodeksie cywilnym w art. 527-534. *
Zgodnie z art. 527 kodeksu cywilnego: _ *Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną *w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej mogła się dowiedzieć _.
Przez czynność prawną dłużnika dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli, należy rozumieć czynność prawną dłużnika wskutek której stał on się niewypłacalny albo stał się niewypłacalnyw wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Ponadto jeżeli osoba trzecia na rzecz której dłużnik dokonał czynności prawnej pozostaje z nim w bliskich stosunkach, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a w przypadku gdy wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie (np. w drodze darowizny)
wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną nawet w sytuacji, gdy osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Należy podkreślić, iż powyższe regulacje znajdą również zastosowanie w przypadku gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, jednakże w sytuacji uzyskania przez osobę trzecią korzyści majątkowej odpłatnie wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.
Innymi słowy skarga pauliańska ma zastosowanie wówczas, gdy dłużnik w sposób celowy swoim zachowaniem doprowadza do takiego stanu swojej niewypłacalności (np. poprzez sprzedaż swojego majątku ruchomego lub nieruchomości), iż wierzyciele nie mogą skutecznie dochodzić swoich wymagalnych należności z majątku dłużnika. Z kolei jej celem jest realizacja należności wierzycieli mimo nielojalnego zachowania dłużnika, czyli realizacja ich z majątku osoby trzeciej, która odniosła korzyść.
Należy zaznaczyć, że wierzytelność chroniona skargą pauliańską musi być istniejąca i zaskarżalna (nie można zatem w ten sposób realizować roszczeń przedawnionych). Ponadto w drodze skargi pauliańskiej można chronić wyłącznie wierzytelności przynoszące korzyść osobie trzeciej. Z żądaniem uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną względem siebie może wystąpić jedynie wierzyciel, a zaskarżeniu na podstawie art. 527 kodeksu cywilnego podlegają wyłącznie czynności prawne dłużnika, nie zaś inne zdarzenia cywilnoprawne, które mogłyby powodować lub pogłębiać jego niewypłacalność (np. orzeczenia sądowe, akty administracyjne).
Ciężar udowodnienia niewypłacalności dłużnika spoczywa na wierzycielu, a faktu tego można dowodzić wszelkim środkami (np. dokumentami finansowymi dłużnika, zeznaniami świadków).
Odnośnie podmiotowych przesłanek skargi pauliańskiej, jej skuteczność uzależniona jest od istnienia u dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela oraz nagannej postawy osoby trzeciej otrzymującej korzyść majątkową.
Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną w drodze powództwa wymaga wniesienia przez wierzyciela pozwu z takim właśnie żądaniem. W pozwie należy oznaczyć czynność prawną dłużnika, przedmiot majątkowy, do którego ona się odnosi, strony czynności (dłużnika i osobę trzecią) oraz inne indywidualizujące ją dane. Ponadto należy w pozwie wskazać przysługującą powodowi wierzytelność, w tym określić zdarzenie prawne z którego ona wynika.
Wierzyciel, wobec którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może następnie dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły, z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej. Niemniej jednak osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.
Termin do wniesienia skargi pauliańskiej jest dość długi, zgodnie z art. 534 kodeksu cywilnego nie można żądać uznania czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela za bezskuteczną dopiero po upływie pięciu lat od daty dokonania tej czynności. Niemniej jednak należy podkreślić, iż jest to termin zawity, w związku z czym w terminie tym wierzyciel musi wnieść powództwo lub podnieść zarzut, gdyż w przeciwnym wypadku jego uprawnienie wygasa.
Autor jest prawnikiem z Kancelarii Prawniczej Siwek Gaczyński