Dłużnik solidarny - kiedy odpowiada za cudzy dług?

Sąd Najwyższy, podtrzymując tym samym dotychczas zajmowane stanowisko w zakresie samodzielności statusu dłużników solidarnych, w uchwale z 19 lipca 2011 roku (sygn. akt III CZP 36/11) orzekł, iż niezależność ta rozciąga się również na tryb dochodzenia zaspokojenia roszczeń przez wierzyciela w zakresie związania zapisem na sąd polubowny. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia podkreślono, iż każdy dłużnik solidarny ma w ramach konkretnego stosunku zobowiązaniowego status samodzielny, co wynika choćby z regulacji zawartych w art. 371-374 Kodeksu cywilnego.

Granicę dla przyjętej przez polskiego ustawodawcę koncepcji _ ograniczonej więzi wspólnej _między dłużnikami solidarnymi wyznaczają działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych, które mogą szkodzić współdłużnikom, pogarszając ich pozycję zarówno wobec wierzyciela, jak i w stosunkach wewnętrznych między nimi. W ocenie Sądu samodzielność ta powoduje między innymi, iż zawarcie umowy obejmującej zapis na sąd polubowny przez jednego z dłużników solidarnych nie może wpływać na sytuację innych dłużników solidarnych, niebędących jej stroną, chyba że sami wyrazili zgodę na poddanie sporu pod rozstrzygnięcie takiego sądu, np. poprzez przystąpienie do tej umowy lub zawarcie odrębnej umowy obejmującej zapis. Z podobnych względów zapis ten, jak wskazał Sąd Najwyższy, nie wiąże także poręczyciela dłużnika lub gwaranta.

Sąd Najwyższy zajął powyższe stanowisko w oparciu o następujący stan faktyczny: stroną umowy zawierającą zapis na sąd polubowny była spółka jawna, która następnie nabyta została przez spółkę z o.o. Żądanie zapłaty należności z tytułu umowy zawierającej zapis, której stroną była jedynie spółka jawna, zostało skierowane przez wierzyciela przed sąd polubowny wobec spółki jawnej, wspólnika spółki jawnej oraz spółki zo.o.

Czym jest zastaw rejestrowy

Spółka jawna jest podmiotem odrębnym od tworzących ją wspólników, tj. ma _ własną _ zdolność prawną i procesową (art. 8 § 1 k.s.h.). W związku z powyższym zapis na sąd polubowny dokonany przez spółkę jawną realizującą swą podmiotowość prawną jest zapisem dokonanym przez spółkę we własnym imieniu, niewywołującym skutku wobec osób trzecich. Wspólnik spółki jawnej ponosi wprawdzie zgodnie z treścią art. 22 § 2 i art. 31 k.s.h., subsydiarną, solidarną i akcesoryjną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jednak zobowiązania te są - z jego punktu widzenia - zobowiązaniami za dług cudzy. Nie jest on bowiem podmiotem stosunków prawnych, z których one wynikają i co do których spółka mogła sporządzić zapis na sąd polubowny, a jedynie ponosi za nie odpowiedzialność.

Kwestia odpowiedzialności za cudzy dług była już rozpatrywana przed Sądem Najwyższym w odniesieniu do zakresu związania zapisem na sąd polubowny poręczyciela wekslowego, w sytuacji, gdy zapis zawarty był w umowie zabezpieczonej wekslem, a poręczyciel nie był jej stroną. W uchwale z 24 lutego 2005r. (sygn. akt III CZP 86/04), Sąd Najwyższy stwierdził, iż w takiej sytuacji poręczyciel nie jest związany zapisem, a co za tym idzie, dopuszczalna pozostaje konieczność prowadzenia odrębnych postępowań, tj. wobec wystawcy weksla i strony umowy przed sądem polubownym, natomiast wobec poręczyciela przed sądem powszechnym.

Osoba prawna lub fizyczna wstępująca w dane stosunki prawne np. w przypadku przystąpienia do spółki: jawnej - art. 32 k.s.h, czy komandytowej - art. 114 k.s.h., a także jak w analizowanym przez Sąd Najwyższy stanie faktycznym, nabywca przedsiębiorstwa - art. 554 k.c., z mocy prawa stają się pomiotem praw i obowiązków umów, którymi związany był podmiot pierwotny, w tym w zakresie odpowiedzialności za ich realizację.

Związanie zapisem obciąża również np. syndyka masy upadłości związanego zapisem dokonanym z udziałem upadłego albo wierzyciela egzekwującego, który jest związany zapisem na sąd polubowny obejmującym egzekwowaną wierzytelność, sporządzonym przez dłużnika egzekwowanego i dłużnika egzekwowanej wierzytelności (poddłużnika), a także dłużnika przystępującego do długu na podstawie umowy (przejemcy długu - art. 519 k.c. lub cesjonariusza - 509 k.c.).

Zaznaczenia wymaga, iż zagraniczne sądy arbitrażowe nie podzielają powyższego stanowiska i często przyjmują, że pomimo nie bycia stroną danej umowy, dłużnik solidarny, a także idąc dalej, również podmiot, który w jakikolwiek sposób korzysta z praw wynikających z umowy, może być nią związany także w zakresie istnienia zapisu na sąd polubowny i dopuszczają łączne prowadzenie postępowania (tak m.in. ICC czy UNICTRAL).

Autorka jest radcą prawnym w Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna, Oddział w Krakowie