Zanim jednak cudzoziemiec, niebędący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, zechce skorzystać z szansy znalezienia pracy w Polsce, będzie musiał spełnić szereg warunków ukonstytuowanych przez prawo. Formy legalizacji pobytu na terenie Polski określa Ustawa o cudzoziemcach z 12 grudnia z 2013 r. Kluczową podstawą prawną dla zatrudnienia cudzoziemców w Polsce jest także Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Sytuację cudzoziemców normuje również Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę.
Legalne powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi może nastąpić w momencie, w którym ma on ważną wizę lub dokument, uprawniający go do pobytu na terytorium Polski. Należy pamiętać o tym, iż przepisy prawa rodzą obowiązki także po stronie pracodawcy, który zamierza zatrudnić obcokrajowca.
Osobne zezwolenie na pracę nie jest potrzebne w przypadku kiedy obcokrajowiec posiada jednolite zezwolenie na pobyt czasowy i pracę. Obowiązkiem po stronie pracodawcy jest sprawdzenie, czy w stosunku do osoby ubiegającej się o zatrudnienie istnieje konieczność ubiegania się o zezwolenie na pracę. Obywatele Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji i Ukrainy mogą podejmować pracę w Polsce w okresie nieprzekraczającym sześciu * *miesięcy w ciągu kolejnych dwunastu miesięcy bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę pod warunkiem zarejestrowania przez podmiot zamierzający powierzyć wykonywanie pracy ww. obywatelom oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi.
Zarejestrowane oświadczenie stanowi podstawę do uzyskania przez cudzoziemca w polskiej placówce dyplomatyczno-konsularnej w kraju jego stałego pobytu wizy pobytowej, w celu wykonywania pracy we wspomnianym okresie lub zezwolenia na pobyt czasowy, jeżeli przebywa on już w Polsce.
Obecnie trwają prace legislacyjne związane z wdrożeniem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/36/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w charakterze pracownika sezonowego. Reforma będzie dotyczyła zmiany Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw. Projekt ustawy obecnie przedłożony został do rozpatrzenia Komitetowi Stałemu Rady Ministrów. Najważniejszymi planowanymi modyfikacjami będzie wprowadzenie dwóch dodatkowych typów zezwoleń na pracę - krótkoterminową oraz sezonową. Kluczową zmianą będzie stworzenie możliwości wykonywania pracy sezonowej dla obywateli wszystkich państw trzecich, a nie tylko dla państw wyżej wymienionych, czyli Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji i Ukrainy.
Zmiana objąć ma także wynagrodzenie przysługujące za wykonaną pracę, a ustawa ma określić jej minimalną wysokość. Po wprowadzeniu dyrektywy unijnej, okres wykonywania pracy sezonowej zostanie wydłużony do 8 miesięcy. Ustawa w nowym brzmieniu nałoży na cudzoziemców warunek przedłożenia umowy bądź wiążącej oferty pracy, a obcokrajowiec będzie obowiązany także do posiadania ważnego dowodu ubezpieczenia zdrowotnego. Jeżeli cudzoziemiec pojawi się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy wydanej w celu wykonywania pracy sezonowej, a podmiot powierzający pracę zapewni mu zakwaterowanie, to podmiot ten obowiązany będzie do zawarcia z cudzoziemcem odrębnej umowy w formie pisemnej określającej warunki najmu. Na pracodawcy będzie spoczywał obowiązek umożliwienia co najmniej jednokrotnego przedłużenia zezwolenia na pracę sezonową cudzoziemcowi, który zachował prawo do pracy.
Natomiast zezwolenie na pracę krótkoterminową będzie wydawane dla określonego cudzoziemca, określając przy tym:
- podmiot powierzający wykonywanie pracy,
- stanowisko lub rodzaj pracy,
- najniższe wynagrodzenie, które może otrzymywać na danym stanowisku,
- wymiar czasu pracy albo liczbę godzin pracy w tygodniu lub miesiącu,
- rodzaj umowy będącej podstawą wykonywania pracy
- oraz okres ważności zezwolenia.
W tym wypadku wymiar czasu będzie określony podobnie jak przed zmianą ustawy, czyli zezwolenie będzie wydawane na czas określony, który łącznie z okresami poprzednio udzielonych zezwoleń na pracę krótkoterminową nie będzie mógł być dłuższy niż 6 miesięcy w roku kalendarzowym.
Istotnym zapisem nowelizowanej ustawy będzie przepis mówiący o tym, iż zezwolenie na pracę krótkoterminową wydaje się na wniosek podmiotu powierzającego cudzoziemcowi wykonywanie pracy, który prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy poprzedzających datę złożenie wniosku. Dla podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą przez okres krótszy niż 12 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku, zezwolenie na pracę krótkoterminową może być wydane jeśli podmiot ten zatrudnia na podstawie umowy o pracę co najmniej jednego pracownika przez okres co najmniej 3 miesięcy.
Interesującym rozwiązaniem jest możliwość udzielenia zezwolenia na pracę krótkoterminową na wniosek podmiotu, będącego osobą fizyczną, która powierza prace pielęgnacyjno-opiekuńcze lub inne prace na rzecz gospodarstwa domowego. Zapisy zmienionej ustawy mają na celu także wyeliminowanie zezwoleń na pracę wnioskowanych dla pozoru lub dla innego celu niż rzeczywiste wykonywanie pracy. Wojewoda będzie mógł wydać decyzję o odmowie wydania zezwolenia na pracę także w momencie, w którym podmiot powierzający wykonywanie pracy nie będzie posiadać środków finansowych ani źródeł dochodu niezbędnych do pokrycia zobowiązań wynikających z powierzenia pracy cudzoziemcowi lub nie będzie prowadził rzeczywistej działalności gospodarczej, rolniczej lub statutowej uzasadniającej powierzenie pracy cudzoziemcowi.
Zgodnie z danymi Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w 2015 r. kontynuowany był wzrost zatrudnienia cudzoziemców w Polsce, w szczególności w zakresie podejmowania pracy bez zezwolenia - na podstawie oświadczenia podmiotu o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi. Rok 2015 był rekordowy zarówno pod względem liczby wydanych zezwoleń na pracę cudzoziemca jak i zarejestrowanych oświadczeń. Według wyliczeń Ministerstwa w 2015 r. liczba oświadczeń zarejestrowanych przez powiatowe urzędy pracy wyniosła 782 tysiące (762 tys. dotyczyło obywateli Ukrainy). Dane z początku 2016 r. wskazują na kontynuację trendu wzrostowego. Zapotrzebowanie na pracę rośnie w większości branż, szczególnie silny wzrost odnotowywany jest w budownictwie i transporcie.
Należy wnioskować, iż oficjalnie głównym zamierzeniem ustawodawcy przy zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ma być ochrona pracownika przed niskim wynagrodzeniem. Kolejnym istotnym punktem zmian miała by być eliminacja wadliwych dla polskiego rynku pracy zezwoleń na pracę wnioskowanych dla pozoru lub dla innego celu niż rzeczywiste wykonywanie pracy. W tym miejscu jednak rodzi się obawa, czy przez procedurę badania czy zezwolenia są pozyskiwane dla pozoru, nie dojdzie do jeszcze większego paraliżu procedur udzielania zezwoleń. Czas uzyskiwania zezwoleń na pracę i kart pobytu wydłużył się w niektórych ośrodkach nawet o 100 proc. w porównaniu z latami ubiegłymi.
W obecnych warunkach zatrudnianie większej liczby cudzoziemców jest dla polskiego przeciętnego pracodawcy dużym wyzwaniem, o ile nie korzysta z pomocy specjalisty na etacie, firmy zewnętrznej lub prawnika, który prowadzi go przez meandry wymogów formalnych związanych z procedurą zatrudniania cudzoziemców. Urzędy Wojewódzkie nie mają zaś już w tej chwili możliwości kadrowych, aby obsłużyć w rozsądnym terminie lawinę składanych wniosków legalizacyjnych. Czas pokaże, czy skutkiem nowelizacji nie będzie ograniczenie napływu obcokrajowców i niechęć polskich pracodawców do ich zatrudniania z powodu rosnącej biurokracji i licznych wymogów formalnych. Ustawa, zgodnie z zamierzeniem, ma wejść w życie 1 stycznia 2017 r. jednak projekt w obecnym brzmieniu budzi szereg interpretacyjnych wątpliwości.
Paweł Fijołek jest prawnikiem, a Marta Jas-Baran radcą prawnym w Kancelarii Radców Prawnych K&L Legal Granat i Wspólnicy Sp. k. we Wrocławiu