Służebność przesyłu ma ułatwić rozwiązywanie sporów, które powstają, gdy zakład energetyczny chce postawić nam na działce słup.
Właściciele nieruchomości w całej Polsce znają ten problem dość dobrze - niektórzy nawet doświadczają go bardzo dotkliwie: transformator stojący na środku działki, instalacja wodociągowa niezwiązana z nieruchomością, słup telekomunikacyjny...
Obecnie obowiązujące przepisy odnoszą się do tego problemu krótko - zgodnie z art. 49 kodeksu cywilnego, wszelkie takie urządzenia nie stanowią części składowej nieruchomości lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (czyt. zakładu energetycznego, wodno-kanalizacyjnego, spółki telekomunikacyjnej itd.).
Lakoniczność powyższego przepisu oraz brak jego dostosowania do obecnych realiów gospodarczych (przepis nie był zmieniony od czasu uchwalenia kodeksu - czyli od ponad czterdziestu lat) powoduje wiele komplikacji i niejasności.
W praktyce sądów pojawiały się odmienne rozstrzygnięcia co do tego czy konsekwencją takiego brzmienia art. 49 jest przyznanie prawa własności tych urządzeń zakładom energetycznym (lub innym) czy też rozstrzygnąć powinny o tym inne okoliczności.
_ Sejm rozpoczął pracę nad rządowym wnioskiem o zmianę kodeksu cywilnego mającą na celu rozstrzygnięcie wątpliwości jakie wynikają z obecnie obowiązujących przepisów zarówno w zakresie własności urządzeń jak i dostępu do nich. _W przełożeniu na problemy z jakimi stykają się właściciele nieruchomości, odpowiedź na powyższe pytanie sprowadza się do tego czy zakład energetyczny może uznać się za właściciela takich urządzeń z chwilą ich przyłączenia do sieci energetycznej nawet jeśli właściciel nieruchomości samodzielnie je wybudował lub pokrył koszt ich budowy (w ostatnich latach orzeczenia sądów były bardziej korzystne w tym zakresie dla właścicieli nieruchomości).
Niezależnie od powyższego zagadnienia, pojawia się odmienny problem ustalenia uprawnień zakładu do przejścia przez nieruchomość w celu dostępu do takiego urządzenia. W przypadku wielu nieruchomości, problem ten został odziedziczony w ramach pozostałości systemu prawnego obowiązującego przed 1989 rokiem.
Powyższy problem został dostrzeżony przez prawodawcę. Sejm rozpoczął pracę nad rządowym wnioskiem o zmianę kodeksu cywilnego mającą na celu rozstrzygnięcie wątpliwości jakie wynikają z obecnie obowiązujących przepisów zarówno w zakresie własności urządzeń jak i dostępu do takich urządzeń.
Po pierwsze, proponowana zmiana art. 49 ostatecznie przesądza, iż w przypadku kiedy właściciel nieruchomości poniósł koszty budowy urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu itd. może żądać od przedsiębiorcy przyłączającego takie urządzenie do swojej sieci nabycia własności takich urządzeń za odpowiednim wynagrodzeniem. Podobnie, taki przedsiębiorca może żądać od właściciela nieruchomości zbycia na rzecz przedsiębiorcy takich urządzeń.
_ Służebność przesyłu umożliwiałaby przedsiębiorcy korzystanie z nieruchomości na której umieszczone są urządzenia stanowiące własność takiego przedsiębiorcy lub na której takie urządzenia mają zostać wybudowane przez przedsiębiorcę. Uprawnienia przedsiębiorcy wynikały by z zakresu służebności. _ Proponowane rozwiązanie, jeśli zostanie wprowadzone do ustawy, usunie obecnie istniejące niejasności prawne. Oczywiście, można oczekiwać iż na tle wysokości ,,odpowiedniego" wynagrodzenia będą pojawiać się spory. Jest to jednak nieuniknione, choć wydaje się, iż wynagrodzenie to powinno być zbliżone do uzasadnionych kosztów poniesionych przez właściciela nieruchomości w związku z wybudowaniem urządzeń.
Drugim rozwiązaniem proponowanym w projekcie jest nowy typ służebności - tzw. służebność przesyłu. Służebność przesyłu umożliwiałaby przedsiębiorcy korzystanie z nieruchomości na której umieszczone są urządzenia stanowiące własność takiego przedsiębiorcy lub na której takie urządzenia mają zostać wybudowane przez przedsiębiorcę. Uprawnienia przedsiębiorcy wynikały by z zakresu służebności.
Projekt ustawy przewiduje dwa tryby ustanawiania takiej służebności - umowny oraz przymusowy.
W odniesieniu do tego drugiego, w przypadku w którym właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu a jej ustanowienie jest konieczne dla właściwego korzystania z tych urządzeń, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia przez sąd. W obu przypadkach (tj. zarówno służebności ustanowionej umownie lub przymusowo) właściciel nieruchomości jest co do zasady uprawniony do otrzymania wynagrodzenia.
Projektując nowe przepisy, autorzy projektu zadbali o potwierdzenie przejścia służebności przesyłu na następcę prawnego przedsiębiorcy lub nabywcę jego przedsiębiorstwa oraz o nałożenie na przedsiębiorcę obowiązku usunięcia urządzeń utrudniających korzystanie z nieruchomości, po wygaśnięciu służebności przesyłu.
Proponowane zmiany idą zdecydowanie w dobrym kierunku. Oczywiście naiwnym byłoby przekonanie, iż zakończą one wszystkie konflikty na linii właściciele gruntów a przedsiębiorstwa energetyczne (i inne), z całą pewnością jednak ułatwią rozwiązanie takich konfliktów w sposób biorący pod uwagę interes obu stron.
Autor jest prawnikiem z kancelarii Allen & Overy.