Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, z późn. zm.
Zgodnie z art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym,
- 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
- 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że do majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte zarówno ze środków pochodzących z majątku wspólnego, jak i ze środków pochodzących z majątku osobistego każdego z małżonków.
Zasadą jest, że wszystko co małżonkowie nabywają razem bądź oddzielnie, stanowi majątek wspólny.
Wyjątkiem od tej zasady jest surogacja, o której mowa w art. 33 pkt 10 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który mówi, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą między innymi przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Surogacja rozumiana jest jako zastąpienie przedmiotu wchodzącego w skład majątku osobistego innym przedmiotem nabytym w zamian pierwszego.
Jeśli w czasie trwania wspólności ustawowej małżonek zdecyduje się nabyć za przedmioty należące do jego majątku osobistego inne rzeczy lub prawa, również te nowo nabyte rzeczy lub prawa wchodzą do majątku osobistego małżonka.
Zliczenie poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego lub majątku osobistego małżonków, w sytuacji pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej, jest skutkiem przepisów art. 31-34 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Działanie zasady surogacji może być zmodyfikowane wolą jednego z małżonków, na rzecz którego surogacja ma nastąpić. Małżonek może, według jego woli postanowić, że nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego, dokonując w tym zakresie stosownych przesunięć w masach majątkowych, zachowując właściwą formę dla składanego oświadczenia woli w tym zakresie.
W toku postępowań o podział majątku wspólnego stosuje się zasadę, że o zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub odrębnego powinno decydować porównanie wielkości środków użytych na nabycie każdego z tych majątków. Tak więc która masa majątkowa przeważa, w takim zakresie dokonywana jest klasyfikacja mas majątkowych, a co za tym idzie stosowne rozliczenia.
Autorka jest adwokatem w Kancelarii Hejnar-Zawisza w Warszawie