Ochrona dóbr osobistych lekarza

Do naruszenia dóbr osobistych lekarza może dojść w przypadku, gdy pacjent bezpodstawnie zarzuca mu błąd w sztuce lekarskiej lub postępowanie niezgodne z nią. Zarzuty takie rodzą się głównie z niezadowolenia pacjenta po wykonanym zabiegu medycznym lub są następstwem nie spełnionych oczekiwań w stosunku do lekarza, który według niektórych traktowany jest nierzadko jako ten co rozwiąże wszelkie problemy życiowe.

Do innych bezprawnych ingerencji w sferę dóbr osobistych lekarzy może dojść przy rozpowszechnianiu za pośrednictwem mass-mediów informacji nieprawdziwych i niezgodnych ze stanem faktycznym, naruszeniu integralności cielesnej (pobicia lekarzy przez pacjentów), kierowaniu obraźliwych słów pod adresem lekarzy.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie dostarcza zbyt wielu przykładów powództw o ochronę dóbr osobistych wytaczanych przez lekarzy. Nie oznacza to jednak, że takich naruszeń w otaczającej nas rzeczywistości nie ma. Wydaje się, że spraw takich będzie co raz więcej, gdyż ostatnimi czasy zaobserwować można dużą aktywność środowiska lekarskiego w popularyzacji aspektów prawnych i podwyższaniu świadomości w tym zakresie. Są to działania o charakterze obronnym i samozachowawczym i wydają się być naturalne. Ich owocem jest powołanie ostatnio przy Naczelnej Radzie Lekarskiej oraz przy Okręgowych Radach Lekarskich - Rzeczników Praw Lekarza.

**Obowiązujące przepisy prawa nie podają uniwersalnej definicji dobra osobistego. Kodeks cywilny w art. 23 wymienia przykładowo dobra osobiste takie jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa i artystyczna itp. Trzeba podkreślić, że jest to katalog otwarty i życie codzienne dostarcza nam przykładów także innych dóbr osobistych nie wymienionych przez ustawodawcę, które również podlegają ochronie. Wspomniany katalog nie jest niezmienny i wraz ze zmianami społecznymi jego zawartość cały czas ewoluuje. Dobra osobiste wskazane w kodeksie cywilnym i te, które nie zostały tam wymienione, mają charakter niemajątkowy, ściśle związany z człowiekiem, są niezbywalne i niedziedziczne. Prawa te mają również bezwzględny charakter i są skuteczne w stosunku do wszystkich (_ erga omnes _).

**W przypadku lekarzy najistotniejsze znaczenie w omawianym temacie ma dobro osobiste w postaci czci i dobrego imienia. Do naruszenia takich dóbr najczęściej dochodzi na skutek rozpowszechniania informacji dotyczących nagannego postępowania lekarza. Mogą to być zarzuty dotyczące braku umiejętności lub staranności w leczeniu pacjentów albo zarzuty natury korupcyjnej.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/32/t89632.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/szpitale;placa;coraz;wiecej;za;bledy;lekarskie,150,0,643222.html) Szpitale płacą coraz więcej za błędy lekarskie
Następstwem takich nieprawdziwych twierdzeń jest utrata zaufania pacjentów do danego lekarza, co ma dalsze konsekwencje natury osobistej i majątkowej. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 29 października 1971 r. (II CR 455/71, OSNC 1972/4/77): _ Cześć, dobre imię, dobra sława człowieka są pojęciami obejmującymi wszystkie dziedziny jego życia osobistego, zawodowego i społecznego. Naruszenie czci może więc nastąpić zarówno przez pomówienie odnoszące się do życia osobistego i rodzinnego, jaki i przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym, naruszające dobre imię danej osoby i mogące narazić ją na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności _.

Dochodzenie ochrony dóbr osobistych uzależnione jest od wystąpienia kilku przesłanek. Po pierwsze naruszenie takie musi być bezprawne, tzn. niezgodne z prawem, porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego. Artykuł 24 Kc ustanawia w tym zakresie domniemanie bezprawności naruszenia, świadczy o tym użyte w przepisie sformułowanie: _ może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. _ A zatem osoba domagająca się ochrony zwolniona jest z obowiązku dowodzenia bezprawności naruszenia dobra osobistego. To na pacjencie jako stronie pozwanej ciąży obowiązek wykazania w toczącym się procesie, że działał zgodnie z prawem. Przesłanka bezprawności przykładowo nie wystąpi gdy dziennikarz podając prawdziwe informacje w prasie dotyczące zaniedbań lekarskich oprze je na rzetelnych, sprawdzonych informacjach.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/74/t99658.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/klich;przeprosi;za;nierobow,223,0,788191.html) Klich przeprosi za "nierobów"?
Sąd ocenia w danej sprawie, czy dobro osobiste zostało rzeczywiście naruszone, biorąc przy tym pod uwagę nie tylko wewnętrzne odczucia osoby pokrzywdzonej (lekarza), ale także to, jaką reakcję owo naruszenie wywołało w społeczeństwie. Pogląd ten podziela również Sąd Najwyższy w wyroku z 11 marca 1997 r., (III CKN 33/97, OSNC 1997/6-7/93) stwierdza, że _ ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim jest stan uczuć, godność osobista i nietykalność cielesna (art.24 § 1 Kc), nie może być dokonana według miary indywidualnej wrażliwości zainteresowanego (ocena subiektywna). A zatem samo subiektywne uczucie osoby wnoszącej o ochronę swego dobra osobistego nie jest wystarczającym argumentem do uznania powództwa przez Sąd jako zasadne _.

Dlatego też powództwo o naruszenie dóbr osobistych ma największe szanse powodzenia, gdy subiektywne poczucie naruszenia dobra osobistego poparte jest równolegle okolicznościami obiektywnymi. Miernikiem obiektywnym (a precyzyjniej – zobiektywizowanym) jest miernik przeciętnego, rozsądnego i znającego prawo człowieka i ocena jak dane działanie, stanowiące potencjalnie naruszenie dobra osobistego, byłoby przez taką osobę odebrane.

Jeżeli dojdzie do bezprawnego naruszenia dobra osobistego lekarza może on skorzystać z ochrony przewidzianej w art. 24 § 1 Kc który stanowi:_ _

_ Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. _

Z powyższego przepisu wynika, że lekarz może domagać się ochrony dobra osobistego w sytuacjach, w których dobro to jest zagrożone naruszeniem lub zostało już naruszone.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/171/t125355.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/na;czym;polega;ubezpieczenie;ochrony;prawnej,34,0,789538.html) Na czym polega ubezpieczenie ochrony prawnej
W pierwszym przypadku ochrona ma charakter prewencyjny i dotyczy takich sytuacji, w których do naruszenia nie doszło, ale istnieje stan bezpośredniego niebezpieczeństwa jego naruszenia. Wówczas, gdy stan taki wystąpi np. w sytuacji, gdy lekarzowi wiadomo, że w prasie ma pojawić się artykuł dotyczący jego osoby w związku z prowadzoną przez niego działalnością medyczną, który stawia jego osobę w złym świetle, ma on prawo żądać zaniechania takiej publikacji.

W rzeczywistości jednakże częściej spotykamy się z powództwami o ochronę dóbr osobistych formułowanymi już po dokonanym naruszeniu.

**Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego powstała szkoda majątkowa, poszkodowany może dochodzić jej naprawienia na zasadach ogólnych przewidzianych w Kc, dotyczących odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych. Osoba, której dobra zostały naruszone, musi wykazać szkodę, winę po stronie naruszyciela (tu przysługuje jej domniemanie zawinienia) oraz istnienie normalnego związku przyczynowego między działaniem a powstałą szkodą. Fakt powstania szkody w następstwie naruszenia dóbr osobistych można przedstawić na następującym stanie faktycznym:

[ ( http://static1.money.pl/i/h/48/t86832.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/odszkodowanie;od;banku;za;toalete,134,0,765062.html) Odszkodowanie od banku za toaletę?
Lekarz Kowalski prowadzi gabinet dentystyczny, jeden z jego pacjentów po tym, jak lekarz według jego opinii wziął zbyt duże honorarium za przeprowadzony zabieg, opowiada o nierzetelności lekarza w mieście, w którym obaj mieszkają. W końcu na skutek tych opowieści (nieprawdziwych) lekarz traci pacjentów, którzy słysząc opinię wygłaszaną przez niezadowolonego pacjenta, rezygnują z jego usług. Lekarz w związku z tym faktem poniósł szkodę, gdyż potencjalni pacjenci nie wybrali jego gabinetu uważając, że lekarz rzeczywiście jest nierzetelny.

Pacjent, który naruszył dobro osobiste lekarza w postaci czci, ponosi odpowiedzialność, wynikającą z art. 24 Kc – za naruszenie czci oraz opartą na art. 415 Kc – za wyrządzoną szkodę.

Roszczenie odszkodowawcze z tytułu szkody majątkowej wyrządzonej wskutek działania będącego ingerencją w dobra osobiste nie jest środkiem ochrony dóbr osobistych w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zasady ochrony dóbr osobistych składają się na system tzw. ochrony niemajątkowej natomiast związane z nimi roszczenia odszkodowawcze zaliczane są do ochrony majątkowej wynikającej z innych przepisów Kc.

Na marginesie uzupełnić należy, iż podobne skutki majątkowe mogą być osiągnięte wskutek żądania zasądzenia zadośćuczynienia (art. 448 Kc) mającego charakter rekompensaty za ujemne odczucia psychiczne związane z naruszeniem dobra osobistego.

Należy pamiętać, że w relacji między pacjentem a lekarzem, nie tylko ten pierwszy może stać się osobą pokrzywdzoną. Lekarz również jest niejednokrotnie postawiony w sytuacji, w której naruszane są jego prawa i interesy. Naruszenie te mogą mieć charakter naruszeń bezprawnych, wówczas lekarz ma możliwość skorzystania z ochrony przewidzianej w kodeksie cywilnym, która została przedstawiona powyżej.

Autor jest aplikantem radcowskim z kancelarii K&L Legal Sp.k.