Założeniem projektu jest m.in. istotne rozszerzenie kompetencji notariuszy w zakresie postępowania spadkowego, poprzez przyznanie im: uprawnień do wydawania aktów poświadczenia dziedziczenia, prawa do wykonywania czynności związanych z otwarciem i ogłoszeniem testamentu oraz prawa do sporządzania zaświadczeń o powołaniu wykonawcy testamentu.
Podstawa prawna ( http://www.money.pl/u/money_chart/graphchart_ns.php?ds=03.08.2011 09:00&de=03.08.2011 17:35&sdx=0&i=&ty=1&ug=1&s%5B0%5D=WIG20&w=460&h=250&cm=0&rl=1 ) Sam porównuj dane na wykresach - wypróbuj MoneyAnalytics
Akt poświadczenia dziedziczenia jest nową instytucją, która stanowić ma alternatywny, w stosunku do sądowego, sposób potwierdzenia uprawnień spadkowych. W aktualnym stanie prawnym ustalenie osób uprawnionych do spadku następuje w trybie postępowania nieprocesowego o stwierdzenie nabycia spadku. Postępowanie takie wszczyna się na wniosek osoby mającej interes prawny.
_ Akt poświadczenia dziedziczenia jest nową instytucją, która stanowić ma alternatywny, w stosunku do sądowego, sposób potwierdzenia uprawnień spadkowych. _Sądem właściwym do prowadzenia wskazanego postępowania, jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część, w ostateczności zaś Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy. Jest to właściwość wyłączna, a zatem nie ma możliwości aby wniosek o stwierdzenie nabycia spadku rozpoznawał inny sąd.
Sądowe postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wymaga przeprowadzenia rozprawy i z reguły trwa od jednego do dwóch, trzech miesięcy.
Procedura uzyskania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia w założeniu ma być szybsza i mniej sformalizowana od postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku. Uzyskanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia nie będzie wymagało złożenia wniosku obwarowanego wymogami formalnymi, a ponadto uczestnicy takiego postępowania będą mogli dowolnie wybierać notariusza, który akt poświadczenia dziedziczenia sporządzi.
_ Procedura uzyskania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia w założeniu ma być szybsza i mniej sformalizowana od postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku. _Dzięki instytucji poświadczenia dziedziczenia, urzędowe potwierdzenie uprawnień do spadku będzie można uzyskać w krótkim czasie. Brak na razie wiążących informacji na temat opłat za tego rodzaju czynność, w uzasadnieniu do projektu wskazano jedynie, iż przewidywany łączny koszt uzyskania zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia wynosić będzie 100,00 zł, a zatem o 50,00 zł więcej niż w przypadku sądowego stwierdzenia nabycia spadku.
Koszt uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia nie będzie zatem znaczny, dzięki czemu uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia będzie dostępne dla szerokiej grupy osób.
Zgodnie z projektem akt poświadczenia dziedziczenia może być sporządzony tylko w przypadku dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem jednak dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych, a zatem ustnego, wojskowego oraz sporządzonego na polskim statku morskim lub powietrznym.
Wynika to z faktu, iż w przypadku testamentów szczególnych, zwłaszcza ustnych, istnieje konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego, zaś czynności związane z przeprowadzaniem dowodów oraz ocena dowodów należą do wyłącznej kompetencji sądów.
Uzyskanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia możliwe będzie jedynie w przypadku spraw niespornych.
| Oznacza to, iż wszyscy uczestnicy postępowania o sporządzenie aktu poświadczenia muszą: - złożyć zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia - podpisać protokół dziedziczenia - podpisać akt poświadczenia dziedziczenia. |
| --- |
Brak zgody pomiędzy uczestnikami na którymkolwiek etapie postępowania, w szczególności odmowa podpisania któregokolwiek z w/w dokumentów, przekreśla możliwość skutecznego wydania aktu poświadczenia.
Ponadto sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia będzie możliwe tylko wówczas gdy nie będzie żadnych wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku.
Notariusz odmówi natomiast sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeśli:
- w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
- w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone,
- wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa,
- spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Postępowanie o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia składa się z trzech etapów.
Etap pierwszy obejmuje sporządzenie protokołu dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. Protokół ten zawierać ma zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez uczestników, a także ich oświadczenia m.in. w zakresie: istnienia, nieistnienia testamentów, wiedzy o postępowaniach o stwierdzenie nabycia spadku.
Drugi etap postępowania polega na sporządzeniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, trzeci zaś na zarejestrowaniu przygotowanego przez notariusza i podpisanego przez uczestników aktu poświadczenia dziedziczenia w rejestrze informatycznym. Jeśli w stosunku do danego spadku został już uprzednio sporządzony i zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, nastąpi odmowa rejestracji.
Dopiero z chwilą rejestracji sporządzony przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, co oznacza, iż dopiero zarejestrowany akt stwarza domniemanie prawne, że osoba wymieniona w akcie jest spadkobiercą.
Ponieważ projekt zakłada rejestrację każdego aktu w systemie informatycznym, Krajowa Rada Notarialna zgodnie z projektem ma utworzyć system informatyczny dla prowadzenia rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia. Pełny zakres danych zawartych w rejestrze udostępniany będzie na żądanie sądów, prokuratur, izb skarbowych i urzędów oraz osób, które wykażą istnienie interesu prawnego np. wierzycieli zmarłych dłużników.
_ Ponieważ projekt zakłada rejestrację każdego aktu w systemie informatycznym, Krajowa Rada Notarialna zgodnie z projektem ma utworzyć system informatyczny dla prowadzenia rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia. _Na stronie internetowej Krajowej Rady Notarialnej znaleźć będzie można natomiast informacje na temat: numeru wpisu, daty, godziny i minuty dokonania wpisu, daty i miejsca sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia , danych notariusza który sporządził akt poświadczenia dziedziczenia oraz imię, nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców, numer PESEL, datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania.
System informatyczny nie będzie obejmował sądowych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku w związku z czym wykluczy jedynie powielanie aktów poświadczenia dziedziczenia. Oznacza to, że rejestr nie zapobiegnie sytuacji w której potwierdzenie nabycia spadku nastąpi zarówno w drodze sądowego postanowienia, jak i notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Wprawdzie projekt przewiduje w takim wypadku uchylenie zarejestrowanego aktu przez sąd, ale wiązać się to będzie z wszczęciem postępowania sądowego, a co za tym idzie z czasem i określonymi kosztami. Utworzenie centralnego rejestru dotyczącego wszystkich spadków co do których stwierdzono lub poświadczono dziedziczenie zapobiegłoby angażowaniu sądów w tego rodzaju sprawy.
Ponadto, skoro skutki prawne poświadczenia następują dopiero w chwili rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia, istotne jest określenie czasu, w jakim system informatyczny zostanie utworzony. Bez systemu informatycznego instytucja notarialnego poświadczenia dziedziczenia nie będzie funkcjonować.
_ Projektowane zmiany poza notarialnym poświadczeniem dziedziczenia, przyznały notariuszom kompetencje w zakresie otwarcia i ogłoszenia testamentu oraz sporządzenia zaświadczeń dotyczących wykonawcy testamentu. W aktualnym stanie prawny te czynności są wyłączną domeną sądu. _Projektowane zmiany poza notarialnym poświadczeniem dziedziczenia, przyznały notariuszom kompetencje w zakresie otwarcia i ogłoszenia testamentu oraz sporządzenia zaświadczeń dotyczących wykonawcy testamentu. W aktualnym stanie prawny te czynności są wyłączną domeną sądu.
Instytucja pozasądowego poświadczenia praw do spadku występuje w wielu porządkach prawnych państw europejskich, przykładowo w prawie francuskim, holenderskim, belgijskim, hiszpańskim i portugalskim. Aktualnie także w ramach Unii Europejskiej prowadzone są prace dotyczące ujednolicenia reguł postępowania spadkowego, w szczególności zaś zmierzające do stworzenia europejskiego świadectwa spadkowego, czy też certyfikatu dziedziczenia, który byłby skuteczny we wszystkich państwach członkowskich.
Zmiany zawarte w projekcie Ministerstwa Sprawiedliwości należy ocenić pozytywnie. Przede wszystkim pozwolą one na odciążenie sądów, bowiem większość spraw z zakresu postępowania spadkowego zakończy się przed notariuszem. Ponadto zmiany te pozwolą w szybki i prosty sposób uzyskać potwierdzenie uprawnień spadkowych, co dla wielu osób stanowić będzie ułatwienie w dochodzeniu praw spadkowych.
Autorka jest aplikantką radcowską, prawnikiem w Kancelarii Prawnej Sampraus