Kiedy tajemnica handlowa może być ograniczona

Trybunał rozpoznał 11 października pytanie prawne Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu. Zgodnie z tym wyrokiem art. 105 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest zgodny z Konstytucją. Wynika z tego, że organizacje zbiorowego zarządzania, w zakresie swojej działalności, mogą domagać się udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nich wynagrodzeń i opłat.

Trybunał ustalił, że celem opłaty, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy oraz związanego z nią roszczenia informacyjnego, określonego w art. 105 ust. 2 ustawy, jest ochrona praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, producenci i importerzy urządzeń reprograficznych umożliwiających pozyskiwanie kopii całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu, są zobowiązani do uiszczania organizacjom zbiorowego zarządzania, działającym na rzecz twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców, opłat w wysokości nieprzekraczającej 3 proc. kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników.

Sąd pytający uznał, że przepis ten jest niejasny i narusza zasadę przyzwoitej legislacji. Zgodnie z art. 20 ust. 4 ww. ustawy, z kwoty uzyskanej z tytułu opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych oraz związanych z nimi czystych nośników 50 proc. przypada, a 50 proc. wydawcom. Zdaniem sądu pytającego jeżeli ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie takiej _ przymusowej darowizny _, to powinien precyzyjnie oznaczyć _ obdarowanego _. Brak takiego oznaczenia świadczy o wysokim poziomie niejasności przepisu, co narusza zasadę przyzwoitej legislacji.

Prawo autorskie a prawo pracy

W art. 20 ust. 5 wspomnianej wyżej ustawy minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego otrzymał upoważnienie do określenia, w drodze rozporządzenia, między innymi sposobu pobierania i podziału opłat oraz organizacji zbiorowego zarządzania uprawnionych do pobierania opłat. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uważa, że upoważnienie to, gdy chodzi o podział opłat, jest niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, gdyż nie jest udzielone w celu wykonania ustawy, lecz po to, by organ wykonawczy wypełnił lukę pozostawioną przez ustawodawcę.

Ponadto, sąd pytający zauważył, że tajemnica handlowa stanowi istotny element wolności działalności gospodarczej. Wolność ta może być ograniczona tylko ze względu na ważny interes publiczny. Zdaniem sądu pytającego temu wymaganiu nie odpowiada regulacja zawarta w art. 105 wspomnianej wyżej ustawy, gdyż interes organizacji zbiorowego zarządzania nie jest ich własnym interesem, lecz interesem twórców i zrównanych z nimi wydawców, ponadto nie jest interesem publicznym, lecz sumą cząstkowych interesów prywatnych twórców i wydawców.

Zdaniem sądu pytającego § 4 rozporządzenia Ministra Kultury, przyznający wymienionym w nim podmiotom uprawnienia w zakresie pobierania i podziału opłat, nie został sformułowany prawidłowo. Narusza to zasady demokratycznego państwa prawnego oraz przyzwoitej legislacji.

Trybunał Konstytucyjny przyznał, że z art. 105 ust. 2 ustawy wynika ograniczenie wolności działalności gospodarczej, przysługującej każdemu podmiotowi prywatnoprawnemu na mocy art. 20 Konstytucji. W ocenie Trybunału, w przepisie tym mamy do czynienia z ograniczeniem wolności działalności gospodarczej producentów, importerów, wynikającym z przepisu prawnego ustanowionego przez władzę ustawodawczą, na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania, tzn. innego podmiotu działalności gospodarczej. Przepis ten jest przejawem ingerencji władzy państwowej w stosunki gospodarcze.

Trybunał ustalił, że celem opłaty, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy oraz związanego z nią roszczenia informacyjnego, określonego w art. 105 ust. 2 ustawy, jest ochrona praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców. Oznacza to, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej w art. 105 ust. 2 ustawy nastąpiło ze względu na przesłankę wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji - prawa innych osób. Przesłanka ta stanowi _ ważny interes publiczny _ ograniczenia. Aby ochronić prawa innych osób, ustawodawca ingeruje w stosunki gospodarcze, w państwie demokratycznym oparte na modelu gospodarki rynkowej, której filarami są w szczególności wolność działalności gospodarczej oraz własność prywatna. Trybunał podkreślił, że art. 105 ust. 2 ustawy o prawie autorskim ogranicza wolność działalności gospodarczej, nie naruszając zasady proporcjonalności.

Jak chronić znak towarowy w Unii Europejskiej

Przyjęte w zakwestionowanym przepisie ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest środkiem służącym ochronie interesów i wartości konstytucyjnych takich jak: prawa twórców, społeczne przesłanki i ekonomiczne podstawy gospodarki rynkowej. Dla ochrony powyższych wartości oraz uniknięcia ingerencji państwa w sferze masowego dostępu do nowoczesnych urządzeń reprograficznych i utrwalających, ograniczenie wolności działalności gospodarczej w zaskarżonym przepisie jest konieczne. Konstrukcja normatywna opłaty, o której mowa w art. 20 ust. 1 ustawy oraz roszczenia informacyjnego określonego w art. 105 ust. 2 ustawy, służącego egzekwowaniu opłat, są wyrazem ingerencji państwa w gospodarkę rynkową. Konieczność ingerencji wynika z tego, że z jednej strony chodzi o umożliwienie swobodnego korzystania z urządzeń reprograficznych i nośników, także w zakresie masowego kopiowania i utrwalania utworów naukowych lub artystycznych. Z drugiej strony, skoro nie jest możliwe finansowe _ rozliczenie _ z twórcami i
wydawcami, z których dzieł się korzysta, ustawodawca uznał za potrzebne stworzenie dla nich pewnego mechanizmu rekompensaty w postaci opłat.

Ten sposób ingerencji ustawodawcy zmierza do kształtowania bardziej zrównoważonego funkcjonowania stosunków gospodarczych. Opłatami obciąża się producentów i importerów urządzeń reprograficznych i nośników, korzystających z masowej produkcji i rozpowszechniania tych urządzeń, ale finalnie obciążeni są nabywcy wspomnianych wyżej urządzeń. Trybunał zwraca uwagę, że z art. 20 konstytucji wynika model społecznej gospodarki rynkowej, która oprócz wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej opiera się też na społecznej solidarności.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Warto przypomnieć, że Sąd Najwyższy w wyroku z 19 czerwca 2008 r. stwierdził, że _ spowodowana rozwojem techniki szeroka dostępność środków reprograficznych stała się czynnikiem poważnie zagrażającym interesom majątkowym twórców i wydawców. Ustanawiając art. 20 ust. 2 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustawodawca uznał, zgodnie ze współczesnymi tendencjami, za konieczne nałożenie na przedsiębiorców, którzy zapewniają dostęp do urządzeń ułatwiających kopiowanie i tym samym przyczyniają się do wykorzystywania na dużą skalę utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego, obowiązku cywilnoprawnego przekazywania części swych przychodów za pośrednictwem określonych organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórcom i wydawcom. Przewidziane w art. 20 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy, opłaty na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania stanowią kompensatę uszczerbku doznawanego przez twórców i wydawców na skutek kopiowania w ramach dozwolonego użytku (art. 23 ww. ustawy). W piśmiennictwie
podkreśla się, że ustanowienie tych opłat koresponduje z wyrażoną w art. 35 ww. ustawy normą, według której dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy _.

Autorka jest rzecznikiem patentowym w Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna