Podstawą do rozważań na temat egzekucji z majątku byłego małżonka jest pojęcie ustawowego ustroju majątkowego między małżonkami, a także zasady odpowiedzialności małżonków z majątku wspólnego.
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Podstawą wspólnej odpowiedzialności współmałżonka za zaciągnięte zobowiązania przez jednego z nich są przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wynika z nich, że jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
Jeżeli jednak małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej. Jeżeli zaś wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa - także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
W praktyce, w razie wydania wyroku przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednakże jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową.
_ W praktyce, w razie wydania wyroku przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednakże jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. _
Przepis kodeksu postępowania cywilnego dotyczy realizacji uprawnień wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków. Jest to swojego rodzaju ułatwienie, albowiem w razie uzyskania wyroku przeciwko jednemu małżonkowi nie trzeba wytaczać odrębnego postępowania przeciwko drugiemu małżonkowi, a jedynie wystąpić do sądu o nadanie klauzuli wykonalności przeciw drugiemu z nich.
Należy jednak pamiętać, iż jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej, tj. zawarciem związku małżeńskiego, sąd nie nada wówczas klauzuli wykonalności do majątku objętego wspólnością ustawową.
Wydaje się bardzo istotnym, iż z przepisu dotyczącego nadawania klauzuli wykonalności przeciwko współmałżonkowi wynika, iż nie ma on zastosowania w razie śmierci małżonka będącego dłużnikiem, w stosunku do którego został wydany wyrok, jak również przepis ten nie ma zastosowania w wypadkach ustania małżeństwa po wydaniu tytułu egzekucyjnego.
Oznacza to, iż sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bada, czy osoba wskazana przez wierzyciela pozostaje w związku małżeńskim z dłużnikiem oraz czy istnieje między małżonkami wspólność ustawowa.
Warunkiem jest, iż małżeńska wspólność ustawowa musi istnieć w chwili powstania tytułu egzekucyjnego (wydania wyroku), jak i w chwili nadawania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.
_ Należy jednak pamiętać, iż jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej, tj. zawarciem związku małżeńskiego, sąd nie nada wówczas klauzuli wykonalności do majątku objętego wspólnością ustawową. _ Warto zaznaczyć, iż małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową. W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika można się powoływać względem innych osób tylko wówczas, gdy ich zawarcie oraz rodzaj były tej osobie wiadome.
Z powyższych rozważań należy dojść do wniosku, iż w razie ustania majątkowej wspólności ustawowej pomiędzy małżonkami, np. w wyniku rozwodu, niemożliwym jest nadanie klauzuli przeciwko byłemu małżonkowi. Oznacza to, iż wierzyciel dochodzący swoich roszczeń winien solidarnie pozwać małżonków i przeciwko nim prowadzić postępowanie sądowe.
Autor jest adwokatem, wspólnikiem zarządzającym kancelarii BSO - Prawo & Podatki we Wrocławiu, www.bramorski.pl