Dobra osobiste należą do wysoko cenionych zarówno przez ustawodawcę, jak i przez społeczeństwo wartości ściśle związanych z osobowością człowieka. Dobra te są również atrybutem osób prawnych.
Kodeks cywilny nie zawiera definicji dóbr osobistych. Nie ma jej również w innych przepisach. W Konstytucji jest mowa ogólnie o „wolnościach i prawach osobistych".
art. 23 kodeksu cywilnego ( http://www.money.pl/u/money_chart/graphchart_ns.php?ds=03.08.2011 09:00&de=03.08.2011 17:35&sdx=0&i=&ty=1&ug=1&s%5B0%5D=WIG20&w=460&h=250&cm=0&rl=1 ) Sam porównuj dane na wykresach - wypróbuj MoneyAnalytics
Ustawodawca posługując się zwrotem „jak w szczególności" informuje nas, iż katalog ten nie jest zamknięty. Pozostawia możliwość rozszerzenia go w drodze orzecznictwa sądów i w doktrynie.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do uchwały z 16 lipca 1993r. (I PZP 28/93) uznał słuszność takiego stanowiska i przyjął, że uznanie, czy mamy do czynienia z dobrem osobistym zależy od wielu czynników oraz, że pojęcie to należy odnosić do określonego poziomu rozwoju technologicznego i cywilizacyjnego, a także przyjętych w społeczeństwie zasad moralnych i prawnych, istniejącego rodzaju stosunków społecznych, gospodarczych czy nawet politycznych.
_ Pojęcie naruszenia określonego dobra osobistego jest pojęciem dynamicznym w czasie i dotyczącym konkretnych środowisk. _
Z podjętych prób definiowania dóbr osobistych osób prawnych najbardziej uznana jest definicja przedstawiona przez J. Panowicz-Lipską, która określa dobra osobiste osoby prawnej jako „wartości niemajątkowe, dzięki istnieniu których osoba prawna może prawidłowo, zgodnie ze swoim zakresem zadań funkcjonować".
Cechą dóbr osobistych jest to, że prawa z nich wynikające (prawa osobiste) są prawami bezwzględnymi, skutecznymi erga omnes, to jest zarówno w stosunku do osób fizycznych jak i prawnych. Choć prawa te mają charakter niemajątkowy, ich naruszenie pociąga za sobą, niejednokrotnie skutki majątkowe. Szczególnie może to dotyczyć osób prawnych.
Działania naruszające dobre imię osoby prawnej, narażają ją na utratę zaufania potrzebnego dla prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie swoich zadań. Utrata zaufania zawsze powoduje, że część partnerów handlowych, rezygnuje z usług osoby prawnej, która utraciła zaufanie, co zazwyczaj przynosi straty majątkowe.
_ Zgodnie z art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. _
Jak należy rozumieć odpowiednie zastosowanie?
Otóż, odpowiednio tzn. albo wprost, albo z pewnymi modyfikacjami, albo w niektórych przypadkach w ogóle nie będziemy mogli ich zastosować. Nie będziemy mogli np. mówić o takich dobrach osoby prawnej, jak zdrowie, swoboda sumienia czy kult zmarłych, gdyż są one wyłącznie domeną osób fizycznych.
Natomiast odpowiednio stosując *art. 23 k.c. do osób prawnych, *możemy mówić o ochronie takich dóbr jak: *renoma, wizerunek firmy, nazwa, tajemnica korespondencji i inne. *Tutaj również nie ma mowy o zamkniętym katalogu dóbr podlegających ochronie.
W wyroku z dnia 22 października 1991 r. (I ACr 400/90) Sąd Apelacyjny w Poznaniu stwierdził, że firma pod którą prowadzi swoje przedsiębiorstwo dany podmiot, ma w stosunkach prawnych w jakie wchodzi, takie znaczenie, jak dla osoby fizycznej przedstawia jej nazwisko.
Firma indywidualizuje osobę prawną, a przy tym osoba prawna - ze względu na prowadzoną działalność - ma innego rodzaju cechy wyróżniające, takie np. jak: solidność czy jej przeciwieństwo, z czym łączy się łatwość zbytu towarów i uzyskanie kredytu, względnie trudności w tym zakresie.
Z tego względu oznaczenie firmy powinno być takie, by wykluczało pomyłki, o którą spółkę chodzi w danym wypadku. Ochrona firmy jako dobra osobistego ma więc szerszy zakres niż podyktowana potrzebą bronienia się przed konkurencją.
Zgodnie z art. 43³ §2 k.c. firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.
Ochrona dóbr osobistych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej
Na mocy art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Ani art. 23 k.c., ani 43 k.c. nie porusza kwestii dóbr osobistych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej i nie będących osobami fizycznymi. Chodzi tu głównie o osobowe spółki prawa handlowego. Czy im ustawodawca odmówił ochrony dóbr osobistych?
Do nowelizacji ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy k.c. oraz niektórych innych ustaw, sprawa była sporna w doktrynie i judykaturze. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 14 grudnia 1990 r. (I CR 529/90) przyznał ochronę nazwie przedsiębiorstwa prowadzonego w formie spółki cywilnej, stwierdzając wyraźnie w uzasadnieniu, że spółka prawa cywilnego nie ma osobowości prawnej i w związku z tym nie może być podmiotem praw i że nie ma też zastosowania art. 43 k.c.
Mimo to przyznał tej jednostce organizacyjnej ochronę przewidzianą w art. 23 i 24 k.c., uznając że „nazwa (firma) przedsiębiorstwa prowadzonego w formie spółki prawa cywilnego stanowi zatem dobro osobiste wspólników (art. 23 k.c.) podlegające ochronie z art. 24 k.c.".
Jak zauważa S. Dmowski treść tezy i uzasadnienia tego orzeczenia nie przemawiają jednoznacznie za wnioskiem, iż Sąd Najwyższy przyznał ochronę dóbr osobistych spółce cywilnej, czy też prawo do nazwy przedsiębiorstwa prowadzonego przez osoby fizyczne potraktował jako dobro osobiste wspólników jako osób fizycznych.
_ Wspomniana wyżej nowelizacja dodała art. 33¹ §1 k.c., z którego wynika że do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. _
Należy więc przyjąć, że ustawodawca rozszerzył zastosowanie art. 43 k.c. również na te podmioty. W takim wypadku zastanawiające jest uregulowanie art. 43(10) k.c., które przyznaje ochronę przedsiębiorcy w zakresie jego dobra osobistego jakim jest prawo do firmy.
Czy zatem ochrona dóbr osobistych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej ogranicza się tylko do tego jednego dobra jakim jest prawo do firmy i wyłączona jest możliwość dochodzenia poprzez art. 33¹ §1 k.c. w zw. z art. 43 k.c. ochrony w szerszym zakresie, przewidzianym w art. 23 i 24 k.c.? Wydaje się, że takie stanowisko byłoby niesłuszne.
Środki ochrony dóbr osobistych
Każde bezprawne naruszenie lub zagrożenie dóbr osobistych, stanowi podstawę ochrony tych dóbr. Jak przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 czerwca 2004 r. (V CK 609/03), rozpoznając sprawy w przedmiocie ochrony dóbr osobistych sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a dopiero w przypadku pozytywnej odpowiedzi, ustalić czy działanie pozwanego było bezprawne.
Z art. 24 k.c. wynika domniemanie bezprawności działania, co w sposób korzystny dla pokrzywdzonego wpływa na rozłożenie ciężaru dowodu. Domniemanie to zatem powinien obalić pozwany (art. 6 k.c.). Pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych ma obowiązek wykazania okoliczności usprawiedliwiających jego działanie, a więc wyłączających bezprawność (wyrok SN z dnia 11 października 2005 r., V CK 259/05).
Art. 24 §1 k.c. określa katalog uprawnień, które przysługują temu czyje dobro osobiste zostaje naruszone lub zagrożone cudzym bezprawnym działaniem: ( http://www.money.pl/u/money_chart/graphchart_ns.php?ds=03.08.2011 09:00&de=03.08.2011 17:35&sdx=0&i=&ty=1&ug=1&s%5B0%5D=WIG20&w=460&h=250&cm=0&rl=1 ) Sam porównuj dane na wykresach - wypróbuj MoneyAnalytics
Jeżeli w skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych - art. 24 §2 k.c.. Wystąpić należy wówczas z powództwem o zapłatę.
Zgodnie z art. 24 § 3 k.c. przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Na mocy art. 17 pkt. 1 sprawy o ochronę dóbr osobistych jako praw niemajątkowych a także łącznie z nimi dochodzonych roszczeń majątkowych należą do właściwości sądów okręgowych.
Autor jest prawnikiem w Kancelarii Prawniczej Siwek, Gaczyński, Kałkusiński