Celem umorzenia udziałów w spółce z o.o. jest ich unicestwienie. Przyczyny, okoliczności i tryb umorzenia mogą być rozmaite. Zazwyczaj decydują o nich wola i potrzeba wspólników.
Przepisy kodeksu spółek handlowych umożliwiają przeprowadzenie umorzenia dobrowolnego, przymusowego bądź automatycznego. W zależności od formy umorzenia może ono być nieodpłatne lub odpłatne, przy czym to ostatnie z czystego zysku lub z środków uzyskanych z obniżonego kapitału zakładowego.
Zarówno umorzenie przymusowe, jak i dobrowolne wiąże się z koniecznością podejmowania uchwał przez zgromadzenie wspólników. W sytuacjach, w których ze względu na układ głosów na zgromadzeniu nie byłoby realnych szans na przeprowadzenie postępowania umorzeniowego, rozwiązaniem jest wprowadzenie instytucji automatycznego umorzenia udziałów. Wprowadzenie do umowy spółki takiej regulacji, pozwoli na umorzenie udziałów z pominięciem uchwały zgromadzenia wspólników, a co za tym idzie również w razie braku zgody części wspólników (nawet większościowych).
Jakie regulacje powinna zawierać umowa spółki
Ponieważ przy umorzeniu automatycznym stosuje się przepisy dotyczące umorzenia przymusowego udziałów, umowa spółki powinna określać tryb i przesłanki umorzenia automatycznego, tak jak to obowiązuje przy przymusowym. Wspólnicy powinni więc uzgodnić sposób postępowania zarządu w razie ziszczenia się okoliczności stanowiących powód umorzenia udziałów. Jednocześnie postanowienia umowy spółki powinny jasno regulować kwestię wysokości wynagrodzenia i sposób finansowania umorzenia (z czystego zysku, poprzez obniżenie kapitału), a także liczbę udziałów podlegających umorzeniu. Dzięki temu nie będzie potrzeby podejmowania dodatkowych decyzji w tym zakresie i wyeliminowane zostaną wątpliwości, jaki organ powinien określać wysokość wynagrodzenia i sposób finansowania.
Wspólnicy powinni również szczegółowo określić przyczyny automatycznego umorzenia udziałów. Muszą one być określone na tyle precyzyjnie, aby nie budziły wątpliwości, co do ich zaistnienia. Z całą pewnością nie sprawdzą się jako przesłanki umorzenia automatycznego wszystkie te okoliczności, z którymi wiąże się element ocenny, nie ma bowiem organu uprawnionego do oceny takiej okoliczności. Zarząd spółki stwierdza jedynie zaistnienie okoliczności powodującej umorzenie, w związku z czym podejmuje odpowiednio uchwałę o wypłacie wynagrodzenia z czystego zysku, bądź podejmuje uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego.
Z całą pewnością możliwe jest uzależnienie umorzenia automatycznego od np. rezygnacji wspólnika z pełnienia funkcji członka organu spółki. Nie będzie zaś skuteczną przyczyną automatycznego umorzenia udziałów ogólne stwierdzenie działania na szkodę spółki. Nie sposób bowiem jednoznacznie wskazać, czy takie działanie miało miejsce i w jakim momencie.
Chwila umorzenia udziałów
W zależności od sposobu finansowania umarzanych udziałów, różne będą momenty ich rzeczywistego umorzenia. Jeżeli spółka będzie wypłacała wynagrodzenie za umarzane udziały z czystego zysku, chwilą umorzenia udziałów będzie ziszczenie się przewidzianej w umowie spółki przesłanki. Jeżeli zaś do wypłaty wynagrodzenia wspólnikowi niezbędne będzie naruszenie kapitału zakładowego poprzez jego obniżenie, faktyczne unicestwienie udziałów nastąpi po przeprowadzeniu pełnej procedury obniżenia kapitału. W tym przypadku umorzenie nastąpi w dacie postanowienia sądu o zarejestrowaniu obniżenia kapitału zakładowego spółki w KRS.
Kiedy warto stosować umorzenie automatyczne
Wprowadzenie umorzenia automatycznego udziałów jest zasadne w sytuacjach, w których z uwagi na rozkład głosów na zgromadzeniu wspólników, może dochodzić do naruszenia uprawnień wspólników mniejszościowych, bądź zgromadzenie wspólników nie może skutecznie działać z uwagi na brak większości głosów niezbędnych do podjęcia decyzji. Wprowadzenie do umowy spółki odpowiednich przesłanek takiego umorzenia i skutków ich zaistnienia, pozwoli albo na wycofanie się udziałowców mniejszościowych ze spółki albo na takie zmniejszenie liczby udziałów jednego z udziałowców bądź jego całkowite wyeliminowanie, aby uchwały mogły być skutecznie podejmowane. Jako przykłady takich przesłanek wskazać można nie objęcie udziałów w podwyższonym kapitale przez wspólnika mniejszościowego (co spowoduje jego marginalne znaczenie na zgromadzeniu i zmniejszy szanse na zbycie udziałów), bądź niepodjęcie na kolejnych posiedzeniach uchwały o powołaniu zarządu z uwagi na brak większości głosów.
Jednym z powodów wprowadzania do umów spółek tej instytucji jest też powiązanie sprawowania zarządu w spółce ze statusem udziałowca. Wspólnicy, wybierając managera- członka zarządu, oferują mu pakiet udziałów w spółce. Jednakże warunkiem pozostawania wspólnikiem jest z pełnieniem funkcji w zarządzie. Tak więc rezygnacja członka zarządu z tej funkcji będzie wiązała się z umorzeniem automatycznym jego udziałów.
Przemyślane ukształtowanie w umowie spółki umorzenia autonomicznego ułatwi z pewnością funkcjonowanie zarówno spółce, jak i wspólnikom.
Autorka jest radcą prawnym i wspólnikiem kancelarii BSO Prawo & Podatki - Bramorski Szermach Okorowska Kancelaria Prawna sp.k. we Wrocławiu